|
Orcu Feìn
Orcu Feìn (Òrcu Fögìn a-a Prìa[4], Òrco Feìn in s̠enés̠e, Orco Feglino in italian) u l'è ün cumüne de 898 abitanti da pruvinsa de Savuna. Geugrafia U teritöriu du cumüne de Orcu Feìn, a munte de Finô, u se truva in-ta parte ciü ôta de valô da sciüméra Susà e in-ta riva de punénte da valô da sciüméra Aquila, e cuôli, doppu avé traversó Finô, i se cacian in-tu Mô Ligüre. In-ta valô da Susà u teritöriu cumünôle u riva fìn a-a custéra di munti, cun-u sö puntu ciü èrtu in-tu Bric du S̠ovassu (998 m). I cunfìn cu-i paisi vexìn i pasan pe-a sciüméra Susà, cun Ves̠s̠i Portiu a levante, e pe-e custére di munti a punénte cun Côrxi e a nord cun Mallare. U cunfìn setentriunô du paise u l'è segnó da-u spartiègue tra-u bacìn ligüre e cuéllu da valô Burmia, in-tu töccu cunpresu tra u s̠a mensunó Bric du S̠ovassu, a ovest, e u Munte Ôtu (956 m) a est. In-sciu cunfìn setentriunô cun Mallare u gh'è asci a Colla de San Giacumu (796 m), traversô da üna stradda in tèra battüa, e a-i pé du Munte Ôtu. De ciü, e due lücalité prinsipè du cumüne, Feìn e Orcu, i se truvan, rispetivaménte, in-tu fundu da valô da Susà e in simma a-u briccu che u divide sta valô chi da cuélla de l'Aquila. StòiaU numme "Feìn" u vegne foscia da-u latìn Ad figulinas, dunca "u pustu unde a l'è féta a ceramica". U numme da lücalité de Orcu pe cuntra u nu l'à ün origine tantu céra, foscia da-u latìn Orca (in-tu sensu ségge da béstia marina o du numme che u se döverôva pe di tipi de butti) o ancura ciü antigu, foscia da léngua di ligüri. Antighité e MediuevuDe éte ciü antighe i nu ghe sùn particulè testimunianse in-tu teritöriu de Orcu Feìn ma de següru u l'éra s̠a frecuentó da de pupulasiui di antighi ligüri, i cuôli i l'axévan ün inpurtànte vilàggiu in-scia Ruca de Perti, a-a giurnô d'ancö cunusciû cumme u "Vilàggiu de Agnime", che u remunta a l'éte du féru e u l'è scinbulu de l'inpurtànsa du Finô cumme cunfin tra-i teritöri di ligüri Sabazi e di Ingauni. I nu ghe sùn mancu di particulè resti de l'éte rumôna détu che a stradda prinsipô de l'area, a via Julia Augusta, a pasôva in-ta valô a punénte de cuélla de sutta a Orcu, a valô Ponci, unde i ghe sùn sincue punti rumôni du I-II seculu d.C.[5] Doppu i seculi ciü scüri de l'ôtu mediuevu a primma testimuniansa scrita du Orcu Feìn a remunta a-u 967, cuande l'inperatö Otun I u cunsegnôva a Aleramo du Munferùn e tère "in desertis locis" da cuscì dita môrca Aleramica, tra-e cuôli u l'è indicó u castéllu de Orcu asci, ditu Castrum Orche e scituó in simma a-a colla de San Lurénsìn. In-tu 1162, cun ün dipluma de l'inperatö Federiccu Bôrbarussa, u castéllu de Orcu u sara détu a Riccu du Caréttu[5][6]. Feìn, antigaménte ditu Poggiu da Géxa u l'è mensunô pe-a primma otta in-te ün papé du 1351 e in-ti ôtri sucessivi, ma u sara pe vari seculi ün teritöriu sutta a cuéllu de Orcu, In particulô, cu-i sö "Castrum, compagna et territorium", Orcu u l'éra üna de cunpagne in-te cuôli u l'éra spartiu u teritöriu du Marchexùn de Finô. Sölo doppu tantu tenpu, in-tu XV seculu, a parocchia du paise de Feìn a sara separô da Orcu, segnu da definitiva afermasiùn da növa cümunité[5]. Eté muderna e cuntenpuraneaSutta a-u Marchexùn, in-tu XVI seculu, u paise de Orcu u riverà a ciü o menu séntu "föghi", paréggi a 500 abitanti, ciü de cuélli da giurnô d'ancö, però tenpi scüri i rivôvan. Deféti u guvernu du marchése Alfonsu II, incuménsô in-tu 1546, u sara particularménte opressivu (a Orcu i saran dumandui pe-a tascia in-scia sô bén 32 scuddi) tantu che, ôtre che da Côrxi, da Orcu i partiràn de revurte asci. Però, cun-a murte de l'urtimu marchése Sforsa Dria in-tu 1602, u Finô u perderà a sö indipendensa, pasandu sutta a l'inperu spagnollu. In-te stu periudu chi u ghe sara ün furte sviluppu di cumerci in tüttu u Marchexùn, déta a sö inpurtànssa strategica pe-u s̠untaméntu du Ducôto de Milan a-u mô. In-tu 1632 ün epidemia de peste a culpirà i burghi de Orcu e de Feìn, cun vari murti asci, cumme i dui che, segundu a tradisiùn, i saran sepürti in-te ün terén vexìn a Orcu unde da cuéllu muméntu u nu crescerà ciü ninte. Pe stu mutivu chi i abitanti du paise i custruiran propriu lì üna picina capélla dedicó a Santa Maìn de Gras̠ie, deventô poi, doppu vari largaménti, a parocchia de San Lurénsu[5]. U 2 avri 1707 u teritöriu du Marchexùn u paserà sutta a-u cuntrullu de l'inperu austriacu pe poi, da-u 20 agustu 1713, pasô a-a Repübbrica de Séna. In-ti sti anni chi u végiu Marchexùn u l'éra spartiu in sincue cuarté, cumme indicó in-te ün papé du 2 dixénbre du méximu annu, cun Feìn in-tu cuôrtu (cun-u restu de ôtre valé daré a Finô, e dunca cun i paisi de Riôtu, Côrxi e Perti asci) e Orcu in-tu cuintu cuarté (cu-e varie lücalité de Ves̠s̠i e cuélle de Pia, Lacremô e Varigotti asci)[5][6]. In-te guére napuleuniche u frunte tra-i francés̠i e austru-piemuntés̠i pe varie otte u paserà pe Orcu, cun viulenti scuntri survatüttu in-scia custèra di munti, pe-u cuntrullu da Colla de San Giacumu. A-a giurnô d'ancö i sùn ancura vixibili e trincêe realis̠é da-e trüppe francés̠i in-ta s̠öna, in particulô in-ta lücalité cunusciua cumme "A Strà"[5]. Cun-a creasiùn da Repübbrica Ligüre u paise u sara inprinsipiu tacó a-u departiméntu du Letinbru, cun capulögu Savuna, ma poi, cun l'anesiùn da Ligüria a l'inperu francése, Orcu Feìn u sara inseritu in-tu departiméntu de Muntenötte, sutta a-u canton de Finô e in-te l'arrondissement de Savuna. In-tu 1815, doppu a cürta speriénsa da Repübbrica Senése, Orcu Feìn (che u l'axéva 1072 abitanti in-te cuéllu annu) e tütta a Ligüria i saran déti a-i Savüia, pe decisiùn du Cungressu de Vienna, e dunca inseriti fìn a-u 1927 in-ta pruvinsa de Séna, pe poi pasô in-ta növa pruvinsa de Savuna. De ciü, a remunta a-u 7 lüu 1869 a defenitiva uniùn di dui burghi de Orcu e de Feìn in-tu cumüne da-u méximu teritöriu d'ancö[5][6][7]. Da-u 1973 a-u 2011 u l'à fétu parte da Cumünité Muntana Pollupice asci, a-a giurnô d'ancö derlenguô[8]. AbitantiU cumüne de Orcu Feìn u l'è u frütu de l'uniùn di dui paisi ciü antighi de Orcu e de Feìn, incuménsô u 7 lüu 1869[7], i cuôli i sùn i dui céntri prinsipè du cumüne a-a giurnô d'ancö. I ghe sùn de lücalité ciü picine asci, cumme Cia, in-te üna valô a punénte de Feìn, e Boragni, vexìn a-u cunfìn cun-u cümune de Ves̠s̠i Portiu. Orcu Feìn u cunfina cun Mallare e Cügén a nord, cun Ves̠s̠i Portiu a levante, cun Finô a sud e cun Côrxi a punénte[9]. Evulusiùn demugràficaAbitanti censî[10]  Minorànse fulénSegundu l'ISTAT, a-u 31 dixénbre 2017, a Orcu Feìn i gh'éran 34 rexidenti fulén. Sciti de interesseArchitetüe religiuseU teritöriu de Orcu Feìn u l'è spartiu tra-i prevostri de due parocchie, che i se truvan sutta a-a dioces̠i de Savuna-Nori. Deféti i ghe sùn a parocchia du paise de Feìn, che a l'à a sö sêde in-ta géxa de San Lurénsu, e cuélla du paise e végiu cumüne de Orcu, sutta a üna géxa dedicô anche lé a San Lurénsu[11].
Architetüe militôri
EcunumiaL'agricultüra a l'è delungu steta a ciü inpurtànte ativité ecunomica de Orcu e de Feìn, cun l'alevaméntu e lavurasiùn du légnu asci, e in particulô a cultivasiùn de èrburi da früta, cumme pèrseghi e de bricoculu, de orivi e de vigne, cumme a a lümassina, a cuôle a l'à ötegniu u certificùn I.G.T[21]. CultüraDialettuA Orcu Feìn a l'è parlô üna variante du finarìn, dialettu du gruppu du lìgüre céntru-ucidentàle parló survatüttu a Finô, cun de diferensse da-e parlè da rivêa. Manifestasiui
Feste e fére
ComunicasiuiStraddeOrcu Feìn u l'è suntó a-i cumüni vexìn da varie stradde: a prinsipô a l'è a SP27 che a riva da Finô, a sud, pe poi muntô a ovest du céntru de Feìn fìn a-u cunfìn cun Côrxi, unde se taca a-a SP23 pe-u S̠u du Melogno. Üna stradda lücale a s̠unta Feìn cun Orcu, u cuôle u l'è poi s̠untó cun-a cuntrô de Buragni e a SP8 (Finô - Ves̠s̠i Portiu). In-tu teritöriu cumünôle u gh'è asci ün picìn caséllu in-sce l'autustradda A10 che u se truva a Feìn, che però u l'à a söla sciurtîa in-ta diresiùn de Vintimîa e l'intrô sölo pe andô cun diresiùn S̠éna. Aministrasiùn Scindici de Orcu Feìn
BinéllaggiNotte
Ôtri prugètti
͟Suntaménti esterni
Information related to Orcu Feìn |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg)
Portal di Ensiklopedia Dunia
