Gazteluberri
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Herriko ikuspegia Obelbarako errepidetik
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Zangoza
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Barrutia	Agoitz
Mankomunitatea	Ezka-Zaraitzu
Izen ofiziala	Castillonuevo
Alkatea (1979-2023)	Jose Hernandez Aristu (Nafar Herriaren Batasuna)
Posta kodea	31648
INE kodea	31071
Herritarra	gazteluberritar, gaztuluberritar
Geografia
Koordenatuak	42°40′40″N 1°02′40″W / 42.677777777778°N 1.0444444444444°W / 42.677777777778; -1.0444444444444
Azalera	26,34 km²
Garaiera	638-1423 metro
Distantzia	67,2 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	15 (2024:  0)
5 (%33,3) (2019)  (%73,3) 11
Dentsitatea	0,01 bizt/km²
Zahartzea[1]	% 20,63
Ugalkortasuna[1]	‰ 0
Ekonomia
Jarduera[1]	% 0 (2011)
Desberdintasuna[1]	% 0 (2011)
Langabezia[1]	% 0 (2013)
Euskara
Eremua	eremu ez-euskalduna
Euskaldunak[2]	% 8.8 + % 13.6 hartzaile (2021)
Kaleko erabilera [3]	%
Datu gehigarriak
Sorrera	XII. mendea (sorrera) 1846. urtea (independentzia)
Webgunea	www.castillonuevo.com

Gazteluberri^[4][a] (erronkarieraz: Gaztuluberri)^[b] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Zangozako merindadean eta Zangozerria eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 67,2 kilometrora. Altuera 638 eta 1423 metro artekoa da, eta 26,34 km²-ko azalera hartzen du. 2024 urtean 15 biztanle zituen.

Biztanleria urria eta nahiko handia duenez, Euskal Herrian biztanle gutxien dituen udalerria da, eta biztanleria-dentsitate txikiena du. Izenak adierazten duen bezala, XII. mendeko herri sortu berria da, gaztelu baten inguruan eraikia. Horregatik herria inklinazio handiko muino batean baino ez dago. Inguruko arkitektura tipikoa da, aldameneko Erromantzatua pareko ibarrekin aldera daitekeena. Komunikazio-bide handietatik isolatuta, Leireko eta Illongo mendilerroen arteko korridore natural batean dago, Zaraitzu (Erromantzatua) eta Ezka (Jazetania) ibaien ibarrak lotzen dituela. Nabaskoze Almiranterrirena izan zen 1859an banandu zen arte.

Bertako biztanleak gazteluberritarrak (erronkarieraz: gaztuluberritarrak) dira.

Gazteluberri toponimoa beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• gaztelaniaz: Castillonuevo
• nafar erromantzez edo aragoieraz: Castiello Nuevo

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[5]

• Castelnuevo (1280)
• Castiel nuevo (1281)
• Castieilo Nueuo (1350)
• Castieyllo Nueuo (1366)
• Castillonuevo (1534)
• Castillonuevo (1802)
• Gazteluberri (1974)
• Gazteluberri (1989)

Gazteluberri herri berantiarra izan zen, gaztelu baten oinetan. Gaztelu hori izan zen herria Castiello Nuevo ("Gaztelu Berri") nafar erromantzez bataiatu zuena, gerora gaztelaniak Castillonuevo bereganatu zuena. Herriaren izena azken hizkuntza horretan transkribatu izan da, Castillonuevo, Castillo Nuevo edo Castillo-Nuevo bezala; lehen forma ohikoena izan da.

Erronkaribartarrek Gaztuluberri deitzen zioten antzina herriari bere hizkuntzan, zeinaren itzulpena literala baita ("Gaztelu Berri"). Euskaltzaindiak ezarri zuen Gazteluberri dela herriaren euskal izena, izen tradizionalaren antzekoa, baina euskara batuaz.

Gazteluberriko armarriak honako blasoi hau du:^[6]

Gazteluberriko banderak Gazteluberriko armarria dauka hondo gorri baten gainean.

Gazteluberri geografiki Ezka ibaiaren ibarrean barruan dago, baina administratiboki udalerri bat da. Ibar hau Pirinioetako ibarra da, Zaraitzu eta Berari ibarren artean.

		Nabaskoze
	Erromantzatua		Salbaterra Ezka (Aragoi)
		Gazteluberri
		Zigoze (Aragoi)

Zangozako merindadearen ekialdean dago. Herria muino batean dago itsasoaren mailatik 800 bat metrora, eta gorengo puntura ailegatzeko 3,5 metroko zabalerako errepide bat dago.

Gazteluberriko klima mediterraneoa da oro har. Dena den, hego-mendebaldean, Leiretik iparralderako isurialdean alegia, altuerak eta hezetasunak klima atlantiarraren ezaugarriak agertzea posible egiten dute. Illon mendizerran, klima mediterraneoko landaredia ageri da.

Zuhaitzik ohikoena pinua da, guztira 630 hektarea eta udalerriko basoen azaleraren %73,6. Pinudien atzetik, hariztiak (azaleraren %16,5) eta pagadiak (%5,5) nabarmentzen dira. Zuhaitzen birpopulazioa 35,5 hektareatan bakarrik egin da, eta gehienbat, Austriako pinu larizioak landatu dira.

Gazteluberrin ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Nabaskoze pareko udalerrian, estazio bat dagoen, Nabaskoze kontzejuan, itsasoaren mailatik 615 metrora, Nafarroako Gobernuak 1928n jarritako estazio meteorologikoa dago.^[7]

Datu klimatikoak (Nabaskoze, 1984-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	20.0	24.0	26.0	29.0	34.0	40.0	40.0	41.0	38.0	31.0	25.0	23.5	41.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	9.1	11.0	14.3	16.5	20.7	25.7	29.5	29.5	25.0	19.3	12.8	9.7	18.6
Batez besteko tenperatura (ºC)	4.0	5.2	8.0	10.4	14.2	18.2	21.0	21.0	17.2	13.1	7.8	4.7	12.0
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	-1.2	-0.7	1.7	4.2	7.7	10.6	12.5	12.4	9.4	6.8	2.7	-0.2	5.5
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-16.0	-13.0	-14.0	-5.0	-4.0	0.0	5.0	3.0	-1.5	-5.0	-10.0	-15.0	-16.0
Batez besteko prezipitazioa (mm)	86.3	77.7	73.8	107.9	79.2	66.0	38.9	39.8	62.1	103.0	113.0	88.4	936.1
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	58.0	60.0	52.0	71.5	45.0	71.5	66.0	48.0	54.0	120.0	75.0	76.0	120.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	12.4	10.9	10.4	13.1	12.1	7.8	5.2	5.2	7.9	10.7	12.9	12.0	120.5
Elur egunak (≥ 1 mm)	2.8	2.9	1.7	0.7	0.1	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.9	1.8	11.0
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[8]

Gazteluberri gaur egungo herrira XII. mendean desplazatu ziren biztanleak Elesatik, Gazteluberritik 2 kilometrora dagoen herri hustua, aisago defenda zitekeen leku bat topatzeko. Herria, Nafarroako Erresumako ekialdeko muga babesteko orduan eraiki zen gaztelu baten azpian kokatu zuten, hortik izena.

Errege jaurerriko hiribildu gisa, 1280an urtean 40 soldatako petxa globala zor zuen, baina 1427an etxe bakoitzeko 15 dirutan kalkulatzen zen.

Nafarroako Erresuma Fernando Katolikoak konkistatu zuenean XVI. mendean, Nafarroako mugako gaztelu guztiak eraistea agindu zuen, horien artean Gazteluberrikoa. Hori dela eta, herriari izena eman zion gazteluaren aztarnarik ez da geratzen gaur egun.

Nabaskoze Almiranterrikoa izan zen. XIX. mendearen lehen erdira arte, Gazteluberri gobernatzen zuten erregidoreek, eta herrikoek artean aukeratzen ziren, Nabaskoze kontzejua izendatzen zuen almiradioko alkatearekin batera. Gero, 1846an, udalerri independente gisa geratu zen. 1850ean eskola bat zuen, eta haren maisuak urtean 66 gari-lapurreta jasotzen zituen. 1920ko hamarkadan oraindik ere garrantzitsua zen koilara, kaiku eta ezpelezko beste objektu batzuen industria, baita ehungintza eta kobrezko eta burdinazko meategiak ere.

1950eko hamarkadan Gazteluberrik bi eskola zituen, bata neskentzat eta bestea mutilentzat eta 188 biztanle. 1954. urteko uztailaren 29an, telefono-mintzategia zabaldu zen, eta gazteluberriarrek telefonoa ezagutu zuten azkenean, Nafarroako hiriburuan baino 40 urte geroago. Lehen telefono deia herriko apaizak egin zuen.

1960ko hamarkadatik hasita, Iruñeko industrializazioarekin batera, herritar askok herria utzi zuten, eta horrela, biztanleriak %70 egin zuen behera. Biztanle galerarekin batera, eskolek itxi egin zuten, eta gaur egun, ogia eta egunkaria kanpotik etorritako furgoneta bati erosten dizkiote herritarrek. Medikua, Izabako osasunetxetik joaten da, Gazteluberritik 30 kilometrotik.

XXI. mendean, despopulazioa nabaria da. Beheranzko joera egonkortzea lortu bada ere, udalerria oso zifra baxuetan uzten du, edozein aldaketaren aurrean oso kalteberak baitira. Horrela, Gazteluberri udalerria desegiteko eta kontzeju itxurako beste udalerri handiago batean sartzeko aukera (Nabaskoze, arrazoi historikoengatik, edo Erromantzatua, arrazoi geografikoengatik) gero eta ageriago dago, kostu handia eta udal gaiak kudeatzeko langile gutxi daudelako (Udalak pertsona bakarra erabiltzen du: alkatea).

2024 urteko erroldaren arabera 15 biztanle zituen Gazteluberrik.^[9]

Gazteluberri nekazaritza herria da erabat, bazkaleku eta basoek udalerriaren lurren %92 hartzen dute. Gainontzeko %8a lehorreko zereal eta bazkarako erabiltzen da. Abeltzaintzak garrantzia txikia dauka, eta gehienbat, ardien zaintzan oinarritzen da. Urteroko pinuen egur erauzketa 1000 eta 1300 metro kubo ingurukoa da.

Azalera komunala 1592 hektareakoa da (erroldaturiko guztizko azaleraren %58,6), eta horietatik 719 hektarea, baso zurgaia da, 808 hektarea larreak, eta 30 hektarea laborantza lurrak.

Gazteluberritik, Nafarroa ipar-ekialdeko lurretatik Bardeara doan errege abelbidea igarotzen da. Gaur egun artalde eta ahuntz-talde bakarrak geratzen dira, artzain izandako gizon baten jabetzakoa. Urteak aurrera egin ahala, herria hustuz joan den heinean, gutxituz joan da abelburuen kopurua ere.

Gazteluberriko udaletxea herrigunean dago, eta idazkaria, era berean, Nabaskozeko Udalako idazkaria da. Udalbatza udalerriko alkateak osatzen du. Egungo alkatea Jose Hernandez Aristu da, Nafar Herriaren Batasuna hautagai gisa aurkeztu zena.

Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:

Udalaren egoitza eta udaletxea herrigunean dago.

• HELBIDEA: Kale Nagusia, 5

Gazteluberriko Udala alkateak osatzen du, demokratikoki hautatua. Alkatea Jose Hernandez Aristu da, Nafar Herriaren Batasungoa.

1979tik, Gazteluberrik alkate bakarra zan du:

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Gazteluberri ez-euskal-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.^[12]

Koldo Zuazok, 2010ean, Gazteluberri ez-euskal-eremuan sailkatu zen.^[13]

Izenak adierazten duen bezala, eremu honetan nafar erromantzea izan da tradizioz hitz egiten den hizkuntza, duela gutxi gaztelaniak ordezkatu duena.

• San Martin eliza, Erdi Aroan eraikitako kristiau eliza.
• Gazteluberriko gaztelua, XII. mendeko gaztelu zaharra.

• 
  Karrika nagusia
• 
  San Martin eliza
• 
  Viktoria karrika
• 
  Goialdea
• 
  Behealdea

1. ↑ /gas̻teluβ̞éri/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza laugarren silaban
2. ↑ /gas̻túluβ̞èri/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza bigarren eta kamutsa laugarren silaban

• Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.

• Zangozerria
• Zangozako merindadea
• Nafarroa Garaia

• Gazteluberriko Udalaren webgune ofiziala