|
Helena Syrkus
 .JPG) Helena Syrkus[1][2], ps. „Niemirowska”[3] (ur. 14 maja 1900 w Warszawie, zm. 19 listopada 1982 tamże)[1] – polska architektka pochodzenia żydowskiego, przedstawicielka funkcjonalizmu, profesor na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. ŻyciorysUrodziła się w rodzinie Izaaka (Ignacego) Eliasberga (1860–1929), doktora warszawskiego Szpitala Dziecięcego Bersohnów i Baumanów, prezesa towarzystwa „Pomoc dla Sierot” i bliskiego współpracownika Janusza Korczaka[4] i Stelli z Bernsteinów (1879–1963), nauczycielki[3][5]. Miała trzy siostry Irenę (później Wilczyńską, 1902–1980), Annę (1905–1943) i Martę (po mężu Heyman, 1909–1998)[4]. W publikacjach prasowych do 1935 używała pseudonimu Niemirowska. Początkowo uczyła się w domu, następnie w latach 1908–1911 w szkole Szalayowej, a od września 1912 w trzeciej klasie ośmioklasowej szkoły handlowej Anieli Wereckiej w Warszawie, którą ukończyła w czerwcu 1918. Studiowała w latach 1918, 1920–1922 na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Z powodu wypadków wojennych pracowała w szpitalu i kantynie (1918–1920). W latach 1920–1921 pobierała lekcje rysunku odręcznego u Romana Kramsztyka. Od 1923 uczestniczyła w zajęciach na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego[6]. Znała biegle francuski, niemiecki, rosyjski i angielski, znała również łacinę, bułgarski i włoski[4]. W latach 1922–1927 zajmowała się tłumaczeniem literatury pięknej. Ukazały się jej tłumaczenia Tajemnica krwi Anatole’a France’a, Puk Rudyarda Kiplinga i Paciorki Anny Achmatowej. Tłumaczeniami zajmowała się do końca życia, tłumaczyła poezję Guillaume’a Apollinaire’a, Rainera Marii Rilkego, Jana Lechonia, Juliana Tuwima, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego[4]. Wraz z Szymonem Syrkusem, Barbarą i Stanisławem Brukalskim, Bohdanem Lachertem, Józefem Szanajcą założyła w 1926 grupę twórczą Praesens. W latach 1925–1929 pełniła funkcję sekretarza tej grupy. 14 lipca 1927 poślubiła Szymona Syrkusa w kościele św. Anny w Krynkach[7] i od roku 1930 była współautorką wszystkich jego projektów. Grupa Praesens stała się w roku 1928 polską sekcją Congrès international d'architecture moderne (CIAM). Helena Syrkus wzięła udział w 1933 wraz z Le Corbusierem w czwartej konferencji CIAM na pokładzie transatlantyku S.S. Patris II podczas rejsu z Marsylii do Aten[8]. W 1934 wyjechała do Zurychu dla pogłębienia wiedzy na temat konstrukcji budowlanych pod kierunkiem Karla Mosera[6]. W czasie okupacji niemieckiej pracowała razem z mężem w konspiracyjnej Pracowni Architektoniczno-Urbanistycznej (PAU) działającej w strukturze Społecznego Przedsiębiorstwa Budowlanego[9]. W styczniu 1942 rozpoczęła współpracę z Polską Partią Robotniczą. Wstąpiła do niej w marcu 1944, wprowadzona przez kolegę z Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, późniejszego prezydenta, Bolesława Bieruta. Po upadku powstania warszawskiego przebywała w obozie w Pruszkowie, skąd uciekła do Końskich, i Krakowa. W nocy 7 stycznia 1945 r. została aresztowana i wysłana do obozu Lindenruh pod Wrocławiem, następnie do Wrocławia. Tu przebywała podczas oblężenia miasta (13 lutego–6 maja 1945 roku)[4]. W maju 1945 wróciła do Warszawy[10]. W tym samym miesiącu została pracownikiem Wydziału Propagandy Biura Odbudowy Stolicy[11], a w 1946 sekretarzem generalnym Naczelnej Rady Odbudowy Warszawy[11]. Tytuł inżyniera architekta otrzymała w 1948 (nadany przez Radę Wydziału Architektury i Senat Politechniki Warszawskiej) na podstawie ustawy o stopniu inżyniera z 28 stycznia 1948, pozwalającej przyznać go osobom posiadającym wiadomości techniczne na poziomie wymaganym od absolwentów wyższych szkół technicznych[6]. W latach 1948–1955 pełniła funkcję jednego z wiceprezesów CIAM. W 1955 została mianowana profesorem Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. W 1948 r. zaangażowana była w organizację Światowego Kongresu Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu (25–28 sierpnia), gościła Pabla Picassa w domu letnim Syrkusów w Serocku. Podczas Krajowej Partyjnej Narady Architektów w Warszawie w epoce stalinizmu w czerwcu 1949 małżeństwo Syrkusów zostało zaatakowane za dotychczasową twórczość oraz kontakty z zagranicznymi architektami[12]. Złożyli samokrytykę. Zaangażowanie w akcję zbierania podpisów pod Apelem Sztokholmskim jak i samokrytyka rok wcześniej sprawiły, że Helena Syrkus stała się persona non grata w środowisku CIAM. W czasach Polski Ludowej krytykowała dominację niefunkcjonalnych i oszczędnościowych bloków mieszkalnych z małymi mieszkaniami i zbyt dużą gęstość zabudowy oraz stosowanie typowej wielkiej płyty jako jedynej technologii w budownictwie[13][14]. Od lat 30. do 70. utrzymywała stały kontakt z architektem Bauhausu Walterem Gropiusem[15]. 23 sierpnia 1980 dołączyła do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami[16]. Zmarła w Warszawie, została pochowana na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera C2-11-6)[17]. TwórczośćRealizując swoje lewicowe poglądy społeczne zajęła się projektowaniem osiedli mieszkaniowych dla Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W latach 1931–1935 zrealizowała wraz z mężem osiedle mieszkaniowe na Rakowcu przy ulicy Pruszkowskiej[8]. Wspólnie zaprojektowali także ciąg domów przy ul. Kwarcowej na osiedlu Rogi w Łodzi (1935–1936)[18]. W 1939 zbudowała luksusową, modernistyczną kamienicę mieszkalną przy ul. Jaworzyńskiej 6 w Warszawie według pięciu zasad architektury nowoczesnej Le Corbusiera[8]. Za największe osiągnięcie Syrkusów w okresie powojennym uważa się awangardowe, funkcjonalistyczne osiedle Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej na Kole w Warszawie, rozpoczęte w 1947. Bloki mieszkalne wyróżniają się formą charakterystycznych słupów (fr. pilotis), na których wznoszą się nad ziemią, dzięki czemu nie zaburzają zastanego krajobrazu bogatego w zieleń[19]. Mieszkania są funkcjonalne, wiele z nich jest dwustronnych z loggią oraz z widną kuchnią, widną łazienką i widnym przedpokojem[20]. Przy budowie osiedla zastosowano nowatorską technologię budowy ścian zewnętrznych z bloków pianobetonu z gotową betonową warstwą licową. Osiedle odwiedził Pablo Picasso w 1948 na zaproszenie Syrkusów i w jednym z bloków na ulicy Sitnika namalował Syrenkę z młotkiem zamiast miecza w dłoni[19]. W tej samej technologii Syrkusowie zaprojektowali też osiedle na warszawskiej Pradze[21][22]. Wydała[4]:
Odznaczenia
UpamiętnienieHelenę Syrkus i jej męża Szymona upamiętnia jedna z tablic Praskiej Galerii Sław wmurowanych w chodnik ul. Stalowej w Warszawie w 2017[25]. Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Information related to Helena Syrkus |
||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
