Stanowił część kolonii założonej pod koniec XVIII wieku dla pracowników Huty Królewskiej; rodzinny dom i miejsce urodzenia rzeźbiarza Theodora Erdmanna Kalidego[5].
Historia
Tablica pamięci Theodora Erdmanna Kalidego na ścianie jego rodzinnego domu (2020)
31 maja 1798 roku[6][7] rozpoczęto budowę osiedla typu fryderycjańskiego[7], budowano domy z bloczków żużlowych[7] dla pracowników Huty Królewskiej[8] na tzw. kolonii górniczej[9], wówczas (około 1801 roku) ten rejon był określany w metrykach chorzowskich jako „Maszyna seu Dąbie” (Maszyna albo Dąbie) od maszyny parowej, którą zainstalowano w pobliskiej Hucie Królewskiej[10]. Był to teren historycznie określany jako Łagiewniki Średnie[9] (zob. Łagiewniki). Budynki kolonii należały do Berg-Hüttenverwaltung Königshütte[7]. Omawiany budynek stanowił część tego osiedla, był domem dla urzędników, większym od pozostałych budynków robotniczych tejże kolonii[7]. Dom znajduje się na skrzyżowaniu ul. 3 Maja i ul. Teodora Kalidego[9], którą w 2. połowie XIX wieku nazywała się Kolonienstrasse[9] bądź Colonie Weg[7] – na planie sytuacyjnym z 1873 roku dom został oznaczony numerem 37[7]. W 1886 roku zmieniono nazwę ulicy, przy której stoi dom, na ul. Kalidego[11]. Została ona przemianowana na ul. Rogowskiego[12][7] w 1958 roku[11], nosiła także nazwę Ogrodowa[7][13]. Do poprzedniej, obecnie (2020) aktualnej nazwy ulicy wrócono 10 lutego 1992 roku, co postanowiono uchwałą chorzowskiej Rady Miejskiej[11].
Faktor hutniczy, pracownik Huty Królewskiej[9], Johann Gottlieb Kalide[9] mieszkał w tym domu co najmniej od 1801 roku w Królewskiej Hucie[10]. 8 lutego 1801 roku[13] w tym domu urodził się syn wspomnianego Johanna Gottlieba[14], rzeźbiarz Theodor Erdmann Kalide[15] i mieszkał w nim do 1816 roku[13]. W domu tym 17 sierpnia 1835 roku[9] zmarł jego ojciec[16].
8 lutego 1886 roku[13], w 85. rocznicę urodzin Theodora Erdmanna Kalidego na ścianie jego rodzinnego domu, umieszczono pierwotną, prostą[17], żeliwną[12] tablicę[11], została ona prawdopodobnie zdemontowana w 1945 roku[13]. W 1973 roku dom został wpisany do rejestru zabytkównieruchomych województwa śląskiego[13]. 23 sierpnia 1993 roku, w 130. rocznicę śmierci Theodora Erdmanna Kalidego, Stowarzyszenie Miłośników Chorzowa ufundowało nową tablicę jego pamięci[15], którą umieszczono na ścianie jego rodzinnego domu[18], na tablicy umieszczono napisy w języku polskim, niemieckim i angielskim[11].
W budynku w 2009 roku znajdowała się Świetlica Środowiskowa Ośrodka Pomocy Społecznej[19]. Co najmniej od 2015 roku[20] budynkiem zarządza Zakład Komunalny PGM[21]. W 2017 roku w ramach budżetu obywatelskiego zaproponowano „odnowienie elewacji budynku Kalidego 1 oraz zagospodarowanie jednej ze ścian na mini-wystawę”[22], projekt nie wygrał i nie został zrealizowany[23]. Jednak Miasto Chorzów w Lokalnym programie rewitalizacji Chorzowa 2023, opublikowanym w 2016 roku przewidziało projekt pt. „Powrót do źródeł” – projekt rewitalizacji obszaru wraz z nowym przeznaczeniem budynku przy ul. Kalidego 1 w Chorzowie, którego koszt wyceniono na około 2 mln zł[24], który miał być realizowany w latach 2017–2018[25].
Architektura
Dwukondygnacyjny[7] dom został wzniesiony na rzucie prostokąta[7], od zachodu znajdują się dwa niewielkie skrzydła[7]. Fasada ośmioosiowa, z dwoma wejściami, które okolono płaskimi ryzalitami[7]. Dom jest prosty i skromny[17]. Od zachodu do budynku przynależy podwórze[21], na którym znajdowały się chlewiki[26]; stan zachowania budynku określono w projekcie jego rewitalizacji jako przykład braku dbałości na przestrzeni lat o infrastrukturę historyczną miasta[26].
Galeria
Kronprinzenstrasse na niemieckiej pocztówce, z prawej dom Kalidego (około 1900)
Kronprinzenstrasse na niemieckiej pocztówce, z prawej dom Kalidego, widoczna tablica pamiątkowa pomiędzy oknami (przed 1902)
Dom Kalidego, widok od wschodu (przed 1942)
Dom Kalidego, widok z południowego zachodu (2011)
Dom Kalidego, widok od ul. 3 Maja (2018)
Dom Kalidego, elewacja północna i zachodnia (2020)
Dom Kalidego, elewacja zachodnia i podwórze (2020)
Podwórze domu Kalidego, miejsce, gdzie znajdowały się chlewiki oraz mur otaczający działkę (2020)
↑ abcdefgZdzisław Jedynak, Zbigniew Kapała: Kalide Johann Gottlieb. W: Chorzowski słownik biograficzny. Edycja nowa. Olga Nowak (red.). T. 1. Chorzów: Muzeum w Chorzowie, 2007, s. 162. ISBN 978-83-926587-1-9.
↑ abLudwik Musioł: Monografia Chorzowa Starego. W: Chorzów (Stary). Trzy historie. Katowice: Agencja Specjalistyczna Prasa i Książka, 2007, s. 151. ISBN 978-83-922616-4-3.
↑ abcdeZdzisław Jedynak, Zbigniew Kapała: Kalide Theodor Erdmann. W: Chorzowski słownik biograficzny. Edycja nowa. Olga Nowak (red.). T. 1. Chorzów: Muzeum w Chorzowie, 2007, s. 165. ISBN 978-83-926587-1-9.
↑Zdzisław Jedynak, Zbigniew Kapała: Kalide Theodor Erdmann. W: Chorzowski słownik biograficzny. Edycja nowa. Olga Nowak (red.). T. 1. Chorzów: Muzeum w Chorzowie, 2007, s. 163. ISBN 978-83-926587-1-9.
