|
Joan Hinton
Joan Hinton (txineraz: 寒春, pinyin: Hán Chūn; Chicago, 1921eko urriaren 20a - Pekin, 2010eko ekainaren 8a)[1] estatubatuar fisikari nuklearra izan zen eta Los Alamosen Manhattan Proiekturako lan egin zuen emakume zientzialari bakanetakoa. Txinako Herri Errepublikan bizi izan zen 1949 ondoren, non bere senar Erwin Engstekin batera Txinak ekonomia sozialista bat garatzeko egindako ahaleginetan parte hartu zuen, nekazaritzan lan eginez.[2] Pekingo iparraldeko esne-etxalde batean bizi zen, 2010eko ekainaren 8an hil aurretik. Biografia1921eko urriaren 20an, Joan Chase Hinton Chicagon, Illinoisen jaio zen Bere ama, Carmelita Hinton, The Putney School eskola aurrerakoi independentearen hezitzaile eta sortzailea zen Vermonten. Bere aita, Sebastian Hinton, abokatua zen. Bere ahizpa, Jean Hinton Rosner (1917-2002), eskubide zibilen eta bakearen aldeko ekintzailea izan zen. Hintonen birraitona George Boole matematikaria izan zen, eta bere aitona Charles Howard Hinton ere matematikaria. Ethel Lilian Voynich, izeba zaharra, El tábano eleberriaren egilea izan zen, gero milioika irakurle sobietar eta txinatarrek irakurri zutena.[3] Hinton Putney School-en graduatu zen, eta eskiatzaile gisa zituen trebetasunek 1940an Neguko Olinpiar Jokoetan Estatu Batuetako eski taldean parte hartzeko gaitu zuten, urte horretan egin izan balira.[3] Fisika ikasi zuen Bennington Collegen eta natur zientzietan lizentziatu zen 1942an.[1] 1944an, Hinton fisikan doktoratu zen Wisconsin-Madisoneko Unibertsitatean.[4][3] IbilbideaZientzialari nuklearraBigarren Mundu Gerran, Hinton Los Alamosen egon zen Manhattan Proiekturako. Enrico Fermi italiar fisikariaren gidaritzapean, neutroi detektagailuak kalibratu zituen Alamogordoko proban erabiltzeko.[2][3][5] Trinity probari erreparatu eta zera idatzi zuen:
Hinton hunkituta geratu zen handik hiru astera, AEBetako gobernuak bonba nuklearrak jaurti zituenean Hiroshima eta Nagasakira. Manhattan proiektua utzi eta Washingtongo gobernua energia nuklearra nazioartekotzeko presionatu zuen.[2] Txinara lekualdatzeaBere neba William H. Hinton (1919-2004) Txinara joan zen lehen aldiz 1937an, eta gerra ostean itzuli zen. Fanshen: Documentary of Revolution in a Chinese Village (Fanshen: Iraultzaren dokumentala txinatar herri batean) liburuak, urte askotako oztopoen ondoren 1966an argitaratuak, komunistek okupatutako Txinako ipar-mendebaldeko eremuko nekazaritza-erreformari buruzko bere oharrak deskribatzen zituen. 1948ko martxoan, Hinton Shanghaira joan zen, Sun Yat-sen presidentearen alarguna zen Soong Ching-ling politikarentzat lan egin zuen eta Txinako komunistekin harremanetan jartzen saiatu zen. 1949an komunistek Pekinen kontrola nola hartzen zuten ikusi zuen eta Yan'an-era joan zen bizitzera. Han, 1946tik Txinan lanean aritu zen Erwin Engstekin ezkondu zen. 1949an 5 hilabete kobazuloetan bizi izan ondoren, Suiyuaneko mugara joan ziren Sanbien Farm izeneko estatuko baserri batean lan egitera, pobreki bizi ziren Chungchuan izeneko herrixka betean elektrizitaterik eta irratirik gabe.[3][6] Estatu Batuetan inork ez zekien non zegoen, familiak eta zientzialari talde batek izan ezik. 1952ko urrian, Hinton Pekinen aurkeztu zen, Asia eta Ozeano Bareko Bake Konferentzian, non Hiroshimako bonbardaketa atomikoa salatu zuen. Horrek erantzun paranoikoa piztu zuen Estatu Batuetan, eta Txinari arma nuklearrak garatzen laguntzeko prest zegoela salatu zuten. "The Atom Spy Who Got Away" deitu zioten eta hari eta bere neba Williami buruz galderak egin zizkioten Army-McCarthy-ren entzunaldietan.[3] 1955eko maiatzean, bikotea eta hiru seme-alabak Xi'an inguruko etxalde batera joan ziren Aurrerako Jauzi Handiaren garaian. 1966ko apirilean, familia Pekinera joan zen Iraultza Kulturalaren hasieran itzultzaile eta editore gisa lan egitera.[7] 1956aren ondoren, Hintonek azkenean Txinan bizitzeko bizileku iraunkorra lortu zuen, eta AEBetako herritartasuna mantentzea aukeratu zuen.[8] 1966ko abuztuaren 29an (edo ekainean, beste iturri baten arabera), Joan Hinton, Erwin Engst eta Txinan bizi ziren beste bi estatubatuarrek: Bertha Sneck (aurretik Williamekin, Joanen anaiarekin, ezkonduta egon zena) eta Ann Tomkinsek Pekineko Atzerriko Adituen Bulegoan jarritako kartel propagandista bat sinatu zuten, testu honekin:
Mao Zedong presidenteari kartelaren kopia bat erakutsi zitzaion, eta hark zuzentarau bat eman zuen, "atzerriko aditu iraultzaileak eta haien seme-alabak txinatarrak bezala tratatu beharko lirateke" zioena.[9] 1972an, Joan Hinton eta Erwin Engst Pekineko Izar Gorriaren Komunan nekazaritzan lanean hasi ziren berriro. 1987ko ekainean, William Hinton Shanxi probintziako Dazhai hirira joan zen erreforma politikek eragindako aldaketak ikustera, eta 1987ko abuztuan, Joan Hinton ere Dazhain geratu zen. 1996an CNN telebista-kateak egindako elkarrizketa batean, Txinan 50 urte eman ondoren, zera adierazi zuen: "[guk] ez genuen inoiz Txinan hainbeste denbora geratzeko asmorik izan, baina harrapatuegi geunden alde egiteko". 1970eko hamarkadaren amaieran Deng Xiaoping-en erreforma ekonomikoak hasi zirenetik Txinan ikusi zituen aldaketak deskribatu zituen Hintonek. Txinaren zati handi batek kapitalismoa besarkatu zuen heinean, "amets sozialista zapuzten ikusi dutela" esan zuten. 2004an MSNBCri eskainitako elkarrizketa batean, bere balorazio kritikoa egin zuen aldaketa ekonomikoei buruz, "kausa sozialistari egindako traizio" gisa, eta Txinako gizartean esplotazioak gora egin duela adierazi zuen.[10] Hinton bakarrik bizi zen 2003an senarra hil ondoren. Bere hiru seme-alabak Estatu Batuetara joan ziren bizitzera, eta Hintonek adierazi zuenez, "ziurrenik geratu egingo ziren Txina oraindik sozialista balitz". Hintonek AEBetako hiritartasuna atxiki zuen, eta "bidaiatzeko egokitzat" jo zuen.[3][10] Bere semea, Yang Heping (Fred Engst), Pekinera itzuli zen 2007an Ekonomia eta Nazioarteko Negozioetako Unibertsitatean irakasle bezala.[11] The Second Superpower (Bigarren superpotentzia) izeneko 2005eko saiakeran, Hintonek honako hau adierazi zuen: "Bi superpotentzia kontrajarri daude gaur egungo munduan: Estatu Batuak alde batetik eta munduko iritzi publikoa bestetik. Lehena gerraz elikatzen da. Bigarrenak bakea eta justizia soziala eskatzen ditu".[12] Aktibo jarraitu zuen Pekineko atzerriratuen komunitate txikian, Irakeko gerraren aurka protesta eginez Bizitza pertsonala1949an, Hinton Erwin Engst (1919 – 2003) esne-abereetan aditua zen gizonarekin ezkondu zen Txinako Shaanxi probintziako Yan'an herrian. Hintonek bi seme izan zituen, Bill eta Fred Engst eta alaba bat, Karen Engst.[1] 1923an, Hintonen aita klinika batean sartu zen tratamendua jasotzeko, baina han zegoela bere buruaz beste egin zuen.[13] 2010eko ekainaren 8an, Hinton Pekinen hil zen, Txinan. 88 urte zituen.[1] Erreferentziak
Bibliografia
Kanpo estekakIngelesez
Txineraz
Information related to Joan Hinton |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg)
Portal di Ensiklopedia Dunia
