Dawniej miasto; uzyskały lokację miejską w 1484 roku, ale nie została ona zrealizowana, ponowne nadanie praw miejskich w 1596 roku, degradacja w 1869 roku[7]. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Uchanie. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zamojskiego.
Wieś leży na terenie Działów Grabowieckich. Na skutek usytuowania w źródłowej części doliny Uchańki wody do niej spływające utworzyły w miękkim podłożu lessowym szereg głębokich wąwozów, zbiegających się promieniście w Uchaniach. Silna działalność erozyjna tych wód wywołała znaczne różnice wysokości pomiędzy wierzchowiną Działów a dnami wąwozów. Deniwelacje dochodzą tu do 80 metrów[11].
Uchanie otrzymały ostatecznie prawa miejskie w 1596 r. (lokacje z 1484 i 1505 nie zostały wprowadzone) i posiadały je do 1870. Po Jasieńskich wieś była własnością m.in. Uchańskich, Daniłłowiczów (od 1591 r.) i Potockich. Wieś też należała do Antoniny Butler (1742-1796), która wniosła jako wiano poślubiając pułkownika Kazimierza Ossolińskiego (zm. 1794), a od 1839 r, do Pottyłów[12]. Od 1772 miejscowość znajdowała się w zaborze austriackim, a od 1809 w Księstwie Warszawskim. Natomiast w 1815 r. wieś leżała na terenie zaboru rosyjskiego. Mieszkańcy trudnili się głównie rolnictwem, w XIX wieku nastąpił tam rozwój sadownictwa. 13 stycznia 1870 r. pozbawiono Uchanie praw miejskich[13].
Podczas okupacji niemieckiej na terenie wsi znajdował się obóz pracy przymusowej dla Żydów (1942), obóz przesiedleńczy oraz getto, które funkcjonowało do 1942, wywieziono z niego do obozu zagłady w Sobiborze około 2 tys. osób. W maju 1942 r. na miejscowym cmentarzu Niemcy rozstrzelali 43 Żydów z Uchań i Horodła[14].
Wielu Polaków wysiedlono w roku 1943. W wyniku działalności okupanta liczba ludności wsi zmalała o połowę[12].
Uchanie leżały przy dawnym szlaku handlowym wiodącym na Ruś. Miasto miało charakter otwarty: nie posiadało murów obronnych ani bram miejskich. Jego ośrodkiem był zachowany do dziś czworoboczny rynek z czterema ulicami wybiegającymi z naroży[12].
Kapliczki św. Jana Nepomucena z I poł. XIX w.[15] i św. Antoniego
Wzgórze zamkowe (miejsce po zamku) – zamek wzniósł prawdopodobnie po 1470 roku Paweł Jasieński herbu Gozdawa jako mieszkalny budynek z basztą w narożu. Siedziba ta została posadowiona na wschód od lokowanego staraniem Jasieńskiego w 1484 r. miasta, na sztucznie nadsypanym wzniesieniu, usytuowanym na końcu rozległego cypla, odciętym od zaplecza fosą. Budowla ta, posadowiona na rzucie czworoboku, dwudzielna, posiadła najpewniej w narożu północno-zachodnim cylindryczną basztę. Była to prawdopodobnie realizacja w typie masywnej wieży mieszkalnej lub dworu wieżowego, być może broniona dodatkowo drewnianymi umocnieniami[16]. W początkach XV wieku zamek przeszedł na własność Uchańskich herbu Radwan, którzy rozbudowali po 1570 roku zamek dostawiając drugi budynek i otaczając dziedziniec czworobokiem murów z trzema dodatkowymi basztami w narożach. Brama znajdowała się przy baszcie północno-wschodniej od północy. Na przełomie XVI i XVII wieku ród Daniłłowiczów rozbudował zamek na czteroskrzydłowy, a wjazd przeniesiono na zachód budując szyję bramną. Z czasem, po wymarciu rodu Daniłłowiczów, zamek opustoszał i popadł w ruinę. Hrabia Ewaryst Andrzej Kuropatnicki w wydanej po raz pierwszy w 1786 r. „Geografii (...) Galicyi i Lodomeryi” przy opisie Uchań notował: Wielkość i ogromność pustego zamku teraz, i jego rudera, okazują zamożną wielkość bogactw domu już zgasłego potomności[17]. W 1810 roku pozostałości zamku zniwelowano, budując z pozyskanego materiału gorzelnię i browar[1].
↑Henryk Gawarecki, Józef Marszałek, Tadeusz Szczepanik, Włodzimierz Wójcikowski: Lubelszczyzna. Przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1979, s. 222-223. ISBN 83-217-2110-5.
↑ abcHenryk Gawarecki, Józef Marszałek, Tadeusz Szczepanik, Włodzimierz Wójcikowski: Lubelszczyzna. Przewodnik, Wydawnictwo "Sport i Turystyka", Warszawa 1979, s. 222-223
↑Postanowienie z 19 (31) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 471)
↑E. Prusicka, Dzieje zamku w Uchaniach w świetle badań architektoniczno-archeologicznych, w: Zamki Lubelszczyzny w źródłach archeologicznych, red. E. Banasiewicz-Szykuła, Lublin 2015, s. 230
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).
_(cropped).jpg)
.JPG)
