Według danych z 31 grudnia 2019 miasto liczyło 1494 mieszkańców[5].
Dane ogólne
Stawiszyn jest najmniejszym pod względem powierzchni miastem w Polsce[6] (0,99 km²). Ośrodek usługowy dla rolnictwa; drobny przemysł odzieżowy i spożywczy. Przez miasto przebiega droga krajowa nr 25Konin–Kalisz.
Nazwa miasta wzmiankowana jest od końca XIII wieku jako Stavissin 1291 (nadanie praw miejskich) lub Stavischin 1294. Zniszczony w 1306 roku przez Litwinów, a w 1331 roku spalony przez Krzyżaków. Na wyprawę malborską w 1458 roku posłał 15 zbrojnych. Król Kazimierz III Wielki wybudował tu w XIV wieku zamek królewski, zniszczony w połowie XVII wieku podczas najazdu szwedzkiego, a na jego fundamentach wzniesiono w latach 1785–88 kościół ewangelicki[7].
W końcu XIII w. miasto posiadało obwarowania drewniano-ziemne, w połowie XIV wieku Stawiszyn otrzymał mury obronne, których budowę przypisuje się Kazimierzowi Wielkiemu. Zakończyło to proces ukształtowania przestrzennego miasta. Był to przypadek tzw. śląskiego schematu rozplanowania, polegającego na rozwidleniu szlaku na dwie równoległe do siebie ulice, zbiegające się przy przeprawach. Nadało to miastu charakterystyczny plan z owalnicowym jądrem. To owalne jądro stanowi najstarszy element przestrzenny Stawiszyna, wokół którego zostały wytyczone ulice. W jego centrum ulokowano czteroboczny rynek, a z jego narożników przeprowadzono 8 ulic. Natomiast przy murach miejskich biegły ulice obwodowe. Sieć uliczną miasta dopełniły ulice boczne, które podzieliły obszar miasta na bloki różnej wielkości i kształtów[8].
12 lutego 1813, dzień przed bitwą pod Kaliszem, pod Stawiszynem doszło do starcia kilkusetosobowego oddziału pułkownika Gabriela Józefa Biernackiego z przednimi oddziałami rosyjskimi dowodzonymi przez gen. Wintzingerode; Polacy ponieśli klęskę, a ich ranny dowódca dostał się do niewoli[11].
Stawiszyn utracił prawa miejskie w 1870 r. decyzją administracji rosyjskiej. Ponownie posiada prawa miejskie od 1919 roku[1].
Przed II wojną światową mieszkało tu wielu Żydów. Autorzy wydanego w 1883 roku Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich we wpisie dotyczącym Stawiszyna oprócz istnienia drewnianej synagogi wzmiankowali: „140 domów, 1924 mieszkańców (w tej liczbie 238 protestantów, 4 prawosławnych, 609 żydów). 1857 r. 169 domów (4 murowane), 1550 mieszkańców (364 żydów i 201 Niemców)”[12]. W 1884 roku w miejscowości żyło 656 wyznawców judaizmu, co stanowiło 31% wszystkich mieszkańców. Podczas spisu powszechnego z 1921 roku 672 mieszkańców (26%) zadeklarowało pochodzenie żydowskie. W 1940 roku część z nich niemieccynarodowi socjaliści deportowali do Kalisza, pozostałych wywieziono do getta w niedalekim Koźminku. Większość stawiszyńskich Żydów zginęła w lipcu 1942 roku w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem[13].
Demografia
Populacja mieszkańców Stawiszyna
Źródło: Op. cit. [dostęp 25.03.2010],[14]
Piramida wieku mieszkańców Stawiszyna w 2014 roku[15].
Stowarzyszenia
Na terenie Gminy i Miasta działa od 15 października 2012 r. Stowarzyszenie „Stawiszyn Moje Miasto Moja Gmina”, które jako jeden z celów stawia sobie pomnażanie dorobku artystycznego i kulturalnego gminy i miasta. Stowarzyszenie organizuje festyny, zawody sportowe, zbiórki i loterie oraz spotkania przyczyniające się do prezentacji i popularyzacji lokalnych zespołów artystycznych oraz do kulturalnej integracji mieszkańców.
Zabytki
Wnętrze nieczynnego kościoła ewangelicko-augsburskiego
↑Tadeusz Brzeczkowski, Podatki zwyczajne w Polsce w XV wieku, w: Acta Universitatis Nicolai. Copernici, Historia XVIII – Nauki Humanistyczne”, z. 128, Toruń 1982, s. 58.
↑Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 13.
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).
