|
Piotr z Goniądza
 Piotr z Goniądza, Piotr Giezek[1] (znany także pod pseudonimami: Giezek, Giszka, Gonaesius, Gonedzius, Gonetzius, Goniądz, Petrus Gonesius, Petrus de Goniącz, Piotr Giezka z Goniądza, Piotr z Goniędza, a wyjątkowo jako: Coniza, Conyza, Koniński, Lithuanus, ur. ok. 1530 w Goniądzu, zm. 15 października lub 13 września[2] 1573 w Węgrowie) – ksiądz rzymskokatolicki, następnie pastor, pisarz i teolog protestancki, autor pierwszych dzieł w języku polskim, założyciel i przywódca braci polskich. W 1603 roku jako autor trafił do pierwszego polskiego Indeksu Ksiąg Zakazanych powstałego z inicjatywy biskupa Bernarda Maciejowskiego[3]. ŻyciorysWczesne lata życiaUrodzony w rodzinie chłopskiej[4] w Goniądzu nad Biebrzą, w dawnej ziemi bielskiej, około roku 1525–1530. Według Szymona Budnego jego prawdziwe nazwisko brzmiało: "Giezek". Rodzice oddali go na wychowanie do klasztoru; następnie ukończył seminarium i otrzymał święcenia kapłańskie; studiował na Akademii w Krakowie. Pierwszą wzmianką był fakt przeciwstawienia się, wspólnie z innymi studentami Uniwersytetu Jagiellońskiego, wystąpieniom przeciw wierze rzymskokatolickiej Francesca Stankara, ówczesnego profesora języka hebrajskiego. Okazał się wybitnie utalentowany[4] i dlatego biskup wileński Paweł Holszański, w 1551, wysłał go na dalszą naukę na uniwersytet w Padwie, gdzie uzyskał doktorat z filozofii i został prawdopodobnie wykładowcą sofistyki Arystotelesa. Wkrótce, pod wpływem pism Miguela Serveta i poglądów prof. Mateo Gribaldiego, przyjął wiarę unitarian (której był wierny do końca życia). Działacz reformacjiBył jednym z założycieli ruchu anabaptystów w Polsce, działał na dworze Mikołaja Radziwiłła Czarnego – protektora kalwinistów i antytrynitarzy, od którego otrzymał urząd ministra kalwińskiego. Uległ silnemu wpływowi husytyzmu, od którego przejął zasadę "ewangelicznego ubóstwa". Latem 1555, wracając do kraju, nawiązał kontakty z anabaptystami z Moraw i namówił wielu z nich, aby osiedlili się w Polsce. Jego nowatorskie poglądy (negowanie istnienia Trójcy Świętej i boskości Jezusa jako tylko "wykonawcy woli Boga", zwalczanie chrztu dzieci[5] i propagowanie chrztu dorosłych przez zanurzenie w wodzie), przedstawione w czasie synodu w Seceminie 22 stycznia 1556), spowodowały jego wykluczenie ze zboru. Uchwałą synodu wysłano go do Wittenbergi (gdzie przybył w połowie lutego 1556) do Filipa Melanchtona licząc, że ten autorytet teologiczny przekona go podczas dysputy do zmiany poglądów. Jednak jego teorie wywołały oburzenie i uznano go za niebezpiecznego heretyka. Po krótkim pobycie we Frankfurcie nad Odrą powrócił do kraju, zatrzymał się w Poznaniu, by wkrótce udać się do Małopolski. Opublikowany w Krakowie traktat O Synu Bożym (marzec 1556) spowodował jego ekskomunikę podczas synodu w Pińczowie w kwietniu 1556. Skazano go także na banicję z Małopolski. Cieszył się jednak poparciem drobnej szlachty z Litwy i Podlasia, gdzie udał się w 1558. Osiadł na stałe w Węgrowie jako minister tamtejszego zboru – funkcję tę pełnił aż do swej śmierci. Założyciel braci polskichOd 1558 jego protektorem został magnat Jan Kiszka. Dzięki jego poparciu został pastorem zboru kalwińskiego w Węgrowie, który zreorganizował w duchu antytrynitaryzmu. Odzież dworską którą nosił zamienił na zwykły szary strój i drewnianą szablę, uważał bowiem że nie należy nosić broni którą można skrzywdzić innego człowieka[1]. Wkrótce jego radykalny program społeczny (zniesienie pańszczyzny, równość wszystkich wobec prawa, bezwarunkowy pacyfizm) zraziły do niego wielu szlachciców i magnatów (w tym Jana Kiszkę). W grudniu 1558 na synodzie w Brześciu Litewskim sprzeciwił się, po raz pierwszy, chrztowi niemowląt. Dowodził, że taki chrzest przeczy zdrowemu rozsądkowi i nie ma potwierdzenia w Biblii ani w tradycji wczesnego chrześcijaństwa. W grudniu 1561 uczestniczył w synodzie krakowskim, na którym J. Blandrata publicznie omawiał sprawę bóstwa Chrystusa. W 1565 doprowadził do oddzielenia swojej mniejszościowej grupy radykałów od kalwinizmu, pod nazwą „braci polskich”. Wkrótce potem, już w 1566, został odsunięty od życia zborowego. W październiku 1568 przybył na synod do Pielesznicy, gdzie dyskutował w gronie dyteistów o przedwieczności Chrystusa i wystąpił przeciwko Grzegorzowi Pawłowi z Brzezin i Jerzemu Schomannowi. Następne lata poświęcił na pisanie dzieł, umacniających i propagujących doktrynę nowego Kościoła; część z nich została zniszczona w okresie kontrreformacji. Zmarł w czasie epidemii dżumy, prawdopodobnie 13 września 1573 roku. TwórczośćNajważniejsze dzieła
Wydania zbiorowe
Materiały
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Information related to Piotr z Goniądza |
||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
