Kocanki piaskowe (Helichrysum arenarium (L.) Moench) – gatunek roślin z rodziny astrowatych. Występuje na rozległych obszarach środkowej i wschodniej Europy (na wschód od Francji) oraz w Azji sięgając na wschodzie po wschodnią Syberię, a poza tym w Azji Środkowej i południowo-zachodniej[3]. W Polsce gatunek jest pospolity na niżu, rozpowszechniony na Wyżynach Polskich, na obszarach górskich bardzo rzadki i obecny tylko w niższych położeniach[4][5].
Morfologia
PokrójKwiatostanLiście rozet przyziemnych
Pokrój
Roślina zielna z drewniejącym kłączem, z którego wyrastają krótkie łodygi płonne oraz prosto wzniesione i nierozgałęziające się lub rozgałęzione tylko w obrębie kwiatostanu łodygi kwiatonośne osiągające 10–30 cm (rzadko do 50 cm) wysokości. Cała roślina wełnisto filcowata, gęsto ulistniona[6].
Zebrane w kulistawe lub odwrotnie jajowate, pomarańczowo-żółto-złociste, rzadziej bladożółte czy purpurowe koszyczki, te zaś skupione po 3–20 tworzą na szczycie pędu baldachokształtną wiechę. Okrywa koszyczków jest suchobłoniasta, z listkami luźnymi, licznymi, ułożonymi dachówkowato. Zewnętrzne listki są krótkie i odwrotnie jajowate, wewnętrzne coraz dłuższe i węższe do równowąskich. Kwiaty wszystkie lub większość obupłciowe, rurkowate, z 5-ząbkowym i ogruczolonym rąbkiem. Czasem obecne są brzeżne, nitkowate kwiaty żeńskie wyrastające w jednym szeregu[6].
W Polsce kocanki mogą być pomylone z szarotą żółtobiałąPseudognaphalium luteoalbum, która jednak rośnie w miejscach wilgotnych, ma koszyczki zebrane w główkowate skupienia na szczytach pędów (nie spłaszczone od góry), listki okrywy jasne (słomiastożółte), w 2–3 szeregach, przylegające, rozluźniające się i rozpościerające tylko w czasie owocowania[6].
Biologia i ekologia
Bylina. Kwitnie od lipca do października[6]. Kwiaty zapylane są przez owady, a owoce rozsiewane są przez wiatr[7]. Siedlisko: rośnie na glebach piaszczystych[7], ubogich, o różnym odczynie – od bardzo kwaśnego do zasadowego[4], w miejscach nasłonecznionych, ale toleruje też przejściowe ocienienie[4]. Rośnie w murawach napiaskowych, w tym na wydmach nadmorskich, w murawach kserotermicznych, w świetlistych zaroślach, dąbrowach i w borach[4], ale też na odłogach, nieużytkach i przydrożach[7]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Koelerio-Corynephoretea[8]. Liczba chromosomów 2n = 28[9].
Roślina objęta jest w Polsce od 1983 częściową ochroną gatunkową na podstawie rozporządzeń wydawanych kolejno w latach: 1983[11], 1995[12], 2001[13], 2004[14], 2012[15] i 2014[16]. Uzasadnieniem dla ochrony jest zagrożenie wynikające z niekontrolowanego i intensywnego zbierania roślin z siedlisk naturalnych w celach leczniczych[4].
Wymaga żwirowatego, przepuszczalnego i niezbyt żyznego podłoża oraz słonecznego stanowiska. Rozmnaża się z nasion, sadzonek pędowych lub przez podział kłączy. Roślinę na suche bukiety zbiera się od lipca do sierpnia, przed całkowitym rozwinięciem się koszyczków (koszyczki rozwierają się podczas suszenia, natomiast w pełni rozwinięte stają się po ususzeniu nieładne). Suszenie powinno odbywać się na powietrzu, w przewiewie, w temperaturze 35 °C; po wysuszeniu należy usunąć nadmiar szypułek.
Przypisy
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abcdeHalina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006, s. 115. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA.Zając, MariaM.Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 273, ISBN 83-915161-1-3, OCLC831024957.
↑ abcdefgKrystynaK.GrodzińskaKrystynaK., Helichrysum Mill. em. Pers., Kocanki, [w:] BogumiłB.Pawłowski, AdamA.Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 181.
↑ abcdJakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986, s. 120. ISBN 83-02-00607-6.
↑Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 467-468. ISBN 83-01-14342-8.
↑Marcin Sielezniew, Izabela Dziekańska, Motyle dzienne, wyd. Multico, Warszawa 2010, s. 232.
↑Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).
↑Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 6 kwietnia 1995 r. w sprawie wprowadzenia ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 1995 r. nr 41, poz. 214).
↑Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
↑Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
↑Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2012 r. poz. 81)
↑Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
↑BogdanB.KędziaBogdanB., ElżbietaE.Hołderna-KędziaElżbietaE., Miód i surowce roślinne w leczeniu chorób wątroby i pęcherzyka żółciowego, „Postępy Fitoterapii” (1/2017), Wydawnictwo Medyczne Borgis, 2017, s. 46, ISSN1731-2477.
