Orhan Gencebay ya da gerçek adıyla Orhan Kencebay (4 Ağustos 1944, Samsun) Türk besteci, ses sanatçısı, şair, enstrümanist, aranjör, müzik yapımcısı, müzik direktörü ve oyuncu.[9]
Arabesk müzik olarak adlandırılan, fakat kendisinin bu terimi "yanlıştır ve eksiktir" gerekçesiyle reddedip Serbest Türk müziği, özgür Türk müziği, serbest çalışmalar ve Gencebay müziği gibi kavramlarla adlandırdığı, 1960'larda yayılan Türk müziği tarzının yaratıcı ve öncülerindendir. Gencebay, 33. Türkiye Hükûmeti'nde Kültür Bakanlığı'nın tavsiyesiyle verilmeye başlanan Devlet Sanatçısı unvanına[10] 1998'de layık görüldü.
Yaşamı
İlk yılları
Orhan Gencebay, 4 Ağustos 1944'te Samsun'da doğdu. Tatar olan ailesinin kökeni Kırım'a dayanmaktadır. Müziğe 6 yaşında ailesi gibi Kırım göçmeni ve Ukrayna Konservatuvarı mezunu klasik batı müzisyeni Emin Tarakçı'dan keman ve mandolin dersleri alarak başladı. 7 yaşında bağlama ve Türk halk müziği dersleri almaya başladı. 10 yaşında ilk beste çalışması olan Kara Kaşlı Esmerdi Kim Bilir Kimi Sevdi isimli eseri yaptı. 13 yaşında Türk Sanat Müziği ve tambur eğitimi almaya başladı. Ortaokul ve lise yıllarında Samsun, Edirne ve İstanbul musiki cemiyetlerinde yaylı tambur, THM cemiyetlerinde ise bağlama çaldı. Samsun ve İstanbul'da halk evlerinin kuruculuğunu yaptı. Kendi açtığı müzik dershanelerinde öğretmenlik yaptı. Çocukluk yıllarında en çok etkilendiği kişi zamanının bağlama üstadı Bayram Aracı'ydı. Gencebay'a o yıllarda bu nedenle küçük Bayram diyorlardı.[11]
İlk profesyonel bestesi "Ruhumda Titreyen Sonsuz Bir Alevsin"i 14 yaşında yapan Orhan Gencebay, 16 yaşından itibaren caz ve Rock müziği ile ilgilenmeye başladı, batı nefesli sazlardan oluşan orkestralarda tenor saksofon çaldı. İstanbul'a gelerek, Türkiye'nin ilk konservatuvarı ve eski adı Dârülelhan olan İstanbul Belediye Konservatuvarı'na girdi, bir süre icra heyetinde bulundu.
Profesyonelliğe geçişi
1964 yılında TRT Ankara Radyosu sınavına girdi ve yüksek başarıyla kazandı. Fakat, sınavda usulsüzlük olduğu gerekçesiyle sınav iptal edilince, müzik çalışmalarına ara vererek askerlik sebebiyle İstanbul'a gitti. Vatani görevini Heybeliada'da bahriyeli olarak sürdürdüğü yıllarda merasim bölüğü bandosunda saksafon çalmaya devam etti. 1966'da TRT İstanbul Radyosu sınavlarına girdi ve iftiharla kazandı. Aynı yıl, Türkiye çapında yapılan bağlama çalma yarışmasında Arif Sağ ve Cinuçen Tanrıkorur ile birlikte derece aldı. TRT İstanbul Radyosu'nda 10 ay bağlama sanatçılığı yaptı. Kurumun müzikal anlayışının ilerlemeye elverişli ve özgür olmadığı gerekçesiyle 1967 yılında kendi isteği ile ayrıldı.[12] Bu yıllarda babasının işlerinin bozulması nedeniyle Samsun'a döndü.
Orhan Gencebay, bugüne kadar 35 (31 sinema, 4 televizyon) filminde[13] başrol oynadı, 90'a yakın filmde müzik direktörlüğü yaptı. 1000'den fazla[8] bestesi bulunan Orhan Gencebay, bunların 300'e yakınını kendisi seslendirdi. 1990 yılında vizyonlara giren Utan filminden sonra oyunculuğu bırakmıştır. Rol aldığı filmlerde çoğunlukla kendisini duayen dublaj sanatçısı ve oyuncu Abdurrahman Palay seslendirmiştir. Orhan Gencebay'ın rol aldığı filmlerden en çok izlenen, gişe rekorları kıran filmlerden biri ise; Gülşen Bubikoğlu ile başrolünü oynadığı, 1982 Erler Film yapımı Leyla ile Mecnun filmidir.
Orhan Gencebay'ın yaptığı çalışmalara TRT denetleme kurulunca arabesk dendiyse de, Orhan Gencebay bu değerlendirmeyi "yanlıştır ve eksiktir" diyerek kabul etmedi.[not 1]
Yasal olarak 67 milyon civarı plak ve kaset tirajı olan Orhan Gencebay'ın, korsan üretimlerin yasal üretimlerden 2 kat fazla olduğu düşünülürse, yasal olmayan üretimlerle birlikte 200 milyon civarı tirajı olduğu tahmin ediliyor. Bu da, dünyanın sayılı tiraj rakamlarındandır.[14][15][16][not 2]
Günümüz
Orhan Gencebay, 29 Kasım 2009 tarihinde Milliyet Gazetesi'nden Olcay Ünal Sert'e verdiği röportajda "Batsın Bu Dünya, Türkiye'nin ağıtıdır. Şu bir gerçek, 70'li yıllar çok kötü yıllardı. Günde 100-150 kişi öldürülüyordu. 1975’te böyle bir Türkiye’de yaptım ‘Batsın Bu Dünya’yı. O, Türkiye’nin ağıtıdır, ağlanacak parçasıdır." demiştir.[17]
17 Eylül 2012'de Orhan Gencebay'a saygı için Poll Production'dan yayınlanan Orhan Gencebay ile Bir Ömür albümünde Türkiye'nin önde gelen sanatçıları yer alarak Gencebay'ın bestelerini seslendirmiştir.
Orhan Gencebay, 2018 yılında Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından 24 Haziran seçimlerinin ardından oluşturulan Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Politikaları Kuruluna üye olarak atanmıştır. Kurulda Hülya Koçyiğit, Alev Alatlı, Murat Bardakçı, Prof. Dr. Mehmet Çelik, Prof. Dr. İskender Pala, Prof. Dr. Ümit Meriç gibi isimler yer almaktadır.[18][19]
1966 yılında Beyaz Kelebekler grubunun o dönem solisti olan ses sanatçısı Azize Atalay ile evlendi. Çiftin bu evliliğinden 1970 yılında Altan ismini verdikleri bir oğlu dünyaya geldi. Çift, evliliklerini 1977 yılında sonlandırdı. Gencebay, ikinci evliliğini 1978 yılında Sevim Emre ile yaptı. Çiftin bu evliliğinden 1981 yılında Gökhan ismini verdikleri bir oğlu dünyaya geldi. Orhan Gencebay'ın büyük oğlu Altan Gencebay hâlen Kervan Plak'ın prodüktörlüğünü yürütmektedir.
Şarkılarının yurtdışına uyarlanması
1984 tarihli Dil Yarası şarkısının müziği; İsrailli şarkıcı Zehava Ben tarafından Tipat Mazal adıyla İbranice olarak 1992 yılında yeniden yayınlandı.
1968-1976 arası her 45'liği için Altın Plak ödülleri
1976 Ses dergisi Yılın Türk Müziği Sanatçısı ödülü
1970: İstanbul Plak tarafından, yüksek tiraj başarısından olayı verilen Altın Taç Ödülü.
1984: Tercüman gazetesi tarafından verilen Yılın Sanatçısı Ödülü.
1984: Merhaba dergisi tarafından verilen Yılın Sanatçısı Ödülü.
1985: Ses dergisi tarafından verilen Yılın Sanatçısı Ödülü.
1990: MÜYAP tarafından Dokunma adlı albümünün göstermiş olduğu yüksek satış başarısından dolayı verilen Yüksek Tiraj Ödülü.
1990: ABD-Mısır-İsrail'in önde gelen üniversiteleriyle, Hacettepe Üniversitesi'nin ortaklaşa vermiş olduğu Montu Merit Doktorası (Fahri Müzik Doktoru) Ödülü.
1995: Mehmetçik Vakfı tarafından verilen Altın Madalya Ödülü.
1998: İntermedia ekonomi dergisi tarafından verilen Ekonomide Yılın Yıldızları Ödülü.
^Orhan Gencebay, kendi müziği için yapılan "arabesk" tanımlamasını reddetmiş olsa da, bu tanımlamanın yerine önerdiği Gencebay Müziği, Serbest Türk Müziği, Serbest Çalışmalar gibi kavramların literatürdeki yeri müzik otoritelerince hâlâ tartışılmaktadır. Aslında tartışmanın odak noktası arabeskin ne olup olmadığıdır. Gencebay'ın bu konudaki daha fazla görüşü için Kaynakça ve Ek Okumalar incelenebilir.
^Akın, Esra (4 Ocak 2003). "Bağlama Küsmesin Baba!". Milliyet. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2007. Benim yaptığım Serbest Türk Müziği çalışmaları.
^Akpınar, Hakan (26 Nisan 2005). "Orhan Baba Efsanesi 2". Tercüman. 16 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2007. Müziğime arabesk denmesi çok saçma.
^Balıkçıoğlu, Tuğba (18 Nisan 2004). "Arabesk Deyimi Beni Tanımlamaya Yetmez". Sabah. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2007. Arabesk çok kısıtlayıcı bir deyim, benim anlattığımı da anlatmaya müsait değildir.
^"Biyografi". www.orhangencebay.com.tr. 1 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2016.
^Çıkıt, Feride (18 Mart 2003). "Zaman Beni Haklı Çıkardı". Akşam. 19 Nisan 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2008. TRT'nin ilkeleri çok tutucuydu. Benim ufkum genişti, yapmak istediğim çok şey vardı. Arzularımı gerçekleştirmek ve hayal ettiğim işlere imza atabilmem için özgür olmam gerekirdi. Bu nedenle TRT'den ayrıldım.
^"MESAM Yönetim Kurulu". MESAM - Türkiye Musiki Eserleri Sahipleri Meslek Birliği. 21 Nisan 2001. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2010. 1968 yılında kendi sesiyle yorumladığı ilk 45’lik plaktan bugüne kadar yasal olarak yaklaşık 60 milyon plak ve kaset tirajı olan Gencebay'ın yasal olmayan korsan yapımlarla beraber 150 milyon tirajı olduğu tahmin edilmektedir.
^Akpınar, Hakan (27 Nisan 2005). "Orhan Baba Efsanesi". Tercüman. 19 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2010. Yasal olarak 60 milyonun üstünde sattı albümlerim, 65-70 milyon arası galiba.
^"65 milyon albüm sattı". Akşam. 14 Nisan 2006. 27 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2010. Çıkardığım albümlerin resmî satış rakamı 65 milyon.
