Ana İranca

Ana İranca
Ana İranca
Dil ailesi	Hint-Avrupa Proto Hint-Avrupa dili Proto Hint-İran dili Ana İranca; ; ;
Dil kodları
ISO 639-3	–

Ana İranca, Ön İranca ya da Proto-İranca, Hint-Avrupa dil ailesinin İran dilleri kolunun yeniden yapılandırılmış ana-dilidir. Farsça, Peştuca, Soğdça, Zazaca, Osetçe, Mazandaranca, Kürtçe, Talışça gibi İran dillerinin atasıdır. Bu dili konuşanların, yani varsayımsal Proto-İranlıların MÖ 2. binyılda yaşadıkları varsayılır ve genellikle Andronovo arkeolojik ufku ile bağlantılıdır (bkz. Hint-İranlılar).

Proto-İran dili, Proto-Hint-İran dilinden türeyen bir satem diliydi ve bu dil de Proto-Hint-Avrupa dilinden geliyordu. Muhtemelen Avestaca dilinden bin yıldan daha az bir süre önce ve Proto-Hint-Avrupa dilinden iki bin yıldan daha az bir süre önce kaybolmuştur.^[1]

Lehçeler

Skjærvø, Proto-İran dilinden gelişen en az dört lehçenin olduğunu ve bunlardan ikisinin metinlerle doğrulandığını öne sürüyordu:^[2]

Eski Kuzeybatı İranca (kanıtlanmamış, Osetçe'nın atası)
Eski Kuzeydoğu İranlı (kanıtlanmamış, Orta İran Sakacası'nın ve modern Vahanca'nın atası)
Eski Orta İran (kanıtlanmıştır; çoğu modern İran dilinin atası olan Avestaca ve Medce dillerini içerir)
Eski Güneybatı İran (onaylanmıştır, modern Farsçanın atası olan Eski Farsçayı içerir)

Modern diller için farklı terminolojinin kullanıldığına dikkat edin: Osetçe sıklıkla "Kuzeydoğu İran" dili olarak sınıflandırılırken, "Kuzeybatı İran" genellikle Zaza veya Hazar dilleri gibi Farsçanın kuzeybatısındaki dilleri ifade eder.

Söz varlığı

PIE^[3]		Av	PIE	Av
*p	→	p	*ph₂tḗr "baba"	pitar- "baba"
*bʰ	→	b	*bʰréh₂tēr "erkek kardeş"	bratar- "erkek kardeş"
*t	→	t	*túh₂ "sen"	tū- "sen"
*d	→	d	*dóru "odun"	dāuru "odun"
*dʰ	→	d	*dʰoHneh₂- "tahıl"	dana- "tahıl"
*ḱ	→	s	*déḱm̥t "on"	dasa "on"
*ǵ	→	z	*ǵónu "diz"	zānu "diz"
*ǵʰ	→	z	*ǵʰimós "soğuk"	ziiā̊ "kış fırtınası"
*k	→	x ~ c	*kruh₂rós "kanlı"	xrūda "kanlı"
*g	→	g ~ z	*h₂éuges- "kuvvet"	aojah "kuvvet"
*gʰ	→	g ~ z	*dl̥h₁gʰós "uzun"	darəga- "uzun"
*kʷ	→	k ~ c	*kʷós "kim"	kō "kim"
*gʷ	→	g ~ j	*gʷou- "öküz"	gao- "öküz"

Ana İranca	Avesta^[4]	Eski Farsça	Farsça	Zazaca	Vedic Sanskrit
*ph₂tḗr "baba"^[5]^[6]^[7]	pitār	pidar	پدر pedār	pi/pêr	pitaraa
*méh₂tēr "anne"^[a]^[8]^[9]	mātar	mādar	مادر mādar	mae/mare	maataraa
*Hácwah 'at'	aspa	asa ^[10]	اسب esb (< Medce)	estor	áśva
*bagáh 'parça, bölüm'	baγa	baga (god)	باج bâc (tax)		bhága
*bráHtā 'erkek kardeş'	brātar	brātā	برادر berâder	bırar	bhrā́tr̥
*búHmiš 'yer, yeryüzü'	būmi	būmiš	بوم bum	bûm	bhū́mi
*mártyah 'ölümlü, insan'	maṣ̌iia	martiya	مرد merd	merde, merdım	mártya
*mā́Hah 'ay'	mā̊	māha	ماه mâh	aşme	mā́sa
*wáhr̥ 'ilk bahar'	vaŋri	vahara	بهار behâr	wesar	vāsara 'sabah'
*Hr̥táh 'doğru'	aša	arta	راست râst	raşt	r̥tá
*drúkš 'yalan'	druj	drauga	دروغ doruğ	zur	druh-

Not listesi

^ Reflexes of the stem in daughter languages also refer to deified beings and deities within their respective mythologies/religions: Old English Mōdraniht ('Night of the Mothers'); Celtic and Germanic Matres and Matronae (Latin for 'Mothers and Matrons'); Latvian Māte ('Mother'); Gaulish Dea Matrona ('Divine Mother Goddess'); Sanskrit Matrikas ('Divine Mothers').

Kaynakça

^ Mallory, James P.; Adams, Douglas Q. (2006). The Oxford introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European world. Oxford linguistics. New York: Oxford university press. ISBN 978-0-19-928791-8.
^ Skjærvø, Prods Oktor (2009). "Old Iranian". In Windfuhr, Gernot (ed.). The Iranian Languages. Routledge. pp. 50–51.
^ Encyclopedia of Indo-European culture. Mallory, J. P., Adams, Douglas Q. Londra: Fitzroy Dearborn. 1997. ISBN 1884964982. OCLC 37931209.
^ Skjærvø, Prods Oktor (2003). "Glossary". An Introduction to Young Avestan.
^ Dnghu, p. 2394.
^ Pokorny, p. 829.
^ Mallory & Adams (2006), p. 210.
^ Dnghu, pp. 1993-1994.
^ Pokorny, pp. 700-701.
^ Fortson, Benjamin (2004). Indo-European language and Culture: An Introduction. Wiley-Blackwell. s. 238. ISBN 978-1-4051-0316-9.

Konuyla ilgili yayınlar

Kontovas, Nicholas. "Reflexes of Proto-Iranic* w-as evidence for language contact."
Kümmel, Martin Joachim. "“Prothetic h-” in Khotanese and the reconstruction of Proto-Iranic." Script and Reconstruction in Linguistic History.

[8] Reflexes of the stem in daughter languages also refer to deified beings and deities within their respective mythologies/religions: Old English Mōdraniht ('Night of the Mothers'); Celtic and Germanic Matres and Matronae (Latin for 'Mothers and Matrons'); Latvian Māte ('Mother'); Gaulish Dea Matrona ('Divine Mother Goddess'); Sanskrit Matrikas ('Divine Mothers').

[1] Mallory, James P.; Adams, Douglas Q. (2006). The Oxford introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European world. Oxford linguistics. New York: Oxford university press. ISBN 978-0-19-928791-8.

[2] Skjærvø, Prods Oktor (2009). "Old Iranian". In Windfuhr, Gernot (ed.). The Iranian Languages. Routledge. pp. 50–51.

[3] Encyclopedia of Indo-European culture. Mallory, J. P., Adams, Douglas Q. Londra: Fitzroy Dearborn. 1997. ISBN 1884964982. OCLC 37931209.

[Skjaervo-4] Skjærvø, Prods Oktor (2003). "Glossary". An Introduction to Young Avestan.

[Dnghu2394-5] Dnghu, p. 2394.

[Pokorny829-6] Pokorny, p. 829.

[MnA210-7] Mallory & Adams (2006), p. 210.

[9] Dnghu, pp. 1993-1994.

[10] Pokorny, pp. 700-701.

[Fortson-11] Fortson, Benjamin (2004). Indo-European language and Culture: An Introduction. Wiley-Blackwell. s. 238. ISBN 978-1-4051-0316-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[a]

[8]

[9]

[10]