Le protein-e a son ëd macromolécole essensiaj për la vita, componùe d'aminoàcid lià an caten-e. A l'han ëd fonsion motobin amportante ant j'organism vivent, com catalisator biochìmich (enzim), difèisa imunitaria, strutura dle sélule, e traspòrt d'àutri element.

La strutura dle protein-e a l'é organisà an quatr livej:

• Strutura primaria: La sequensa linear dj'aminoàcid, lià da ligam peptìdich.
• Strutura secondaria: Formà da pont d'idrògen, com j'éliche α e ij fojet β.
• Strutura terziaria: La forma tridimensional creà da ligam chìmich divers.
• Strutura quaternaria: L'union ëd pì caden-e peptìdiche (esempi: emoglobin-a).

• Enzim: a acélero le reassion chìmiche.
• Struturaj: a dan sostegn, com la cheratin-a ant ij cavèj.
• Traspòrt: Emoglobin-a a traspòrta l'ossìgen.
• Regolator: Insulin-a a contròla la glicemìa.

La sìntesi a l'é realisà për mojen ëd trascrission (còpia dël DNA an RNA mëssagé) e tradussion (convertì l'RNA an proteina ant ij ribosòm). L'órdin dj'aminoàcid a dipend dal còdes genétich.

Le protein-e as treuvo ant la carn, pess, euv, làit, leguminose, e cereaj combinà. Le protein-e vegetaj a peulo manché d'aminoàcid essensiaj, ma a peulo esse completà con d'àutri aliment.

Na mancansa ëd proteine a peul porté a maladìe com ël kwashiorkor. D'àutri problema a rivo con struture malfàite, com l'anemìa faussiforme (emoglobin-a difetosa).

Le protein-e a son fondamentaj për ël fonsionament dël còrp e a deuvo esse present ant la dieta ëd minca di.