Lama

Lama
	Lama
	G. Cuvier, 1800
	; Gwanako andyjskie (Lama guanicoe)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Rząd	parzystokopytne
Podrząd	wielbłądokształtne
Rodzina	wielbłądowate
Podrodzina	Camelinae
Plemię	Lamini
Rodzaj	lama
	Typ nomenklatoryczny
	Camelus glama Linnaeus, 1758
Synonimy
	Lama Frisch, 1775; Lacma: Tiedemann, 1804; Auchenia Illiger, 1811; Guanaco Perry, 1811; Llama: G. Fischer, 1814; Llacma: Illiger, 1815; Vicunia Rafinesque, 1815; Aucheria: F. Cuvier, 1829; Dromedarius Wagler, 1830; Vicugna Lesson, 1842; Auchenias: J.A. Wagner, 1843; Pacos J.E. Gray, 1872; Protorhea Moreno & Mercerat, 1891; Neoauchenia Ameghino, 1891;
Gatunki
	5 gatunków (w tym 2 udomowione i 1 wymarły) – zobacz opis w tekście
	5 gatunków (w tym 2 udomowione i 1 wymarły) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Lama^[17], wikunia^[17] (Lama) – rodzaj ssaków z podrodziny Camelinae w obrębie rodziny wielbłądowatych (Camelidae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w stanie dzikim Ameryce Południowej^[18]^[19]^[20].

Morfologia

Długość ciała 114–229 cm, długość ogona 15–27 cm, wysokość w kłębie 85–130 cm; masa ciała 38–220 kg^[19].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1800 roku francuski przyrodnik Georges Cuvier w publikacji swojego autorstwa zatytułowanej Lekcje anatomii porównawczej^[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) lama andyjska (L. glama).

Etymologia

Lama (Lacma, Llama, Llacma): peruwiańska nazwa llama dla lamy, od keczuańskiej nazwy llama dla lam^[21].
Auchenia (Aucheria, Auchenias): gr. αυχενιος aukhenios ‘szyjny’, od αυχην aukhēn ‘szyja’^[22]. Gatunek typowy: Illiger wymienił dwa gatunki – Lacma vicunna Tiedemann, 1808 (= Camellus vicugna G.I. Molina, 1782) i Camelus llacma Illiger, 1811 (= Camelus glama Linnaeus, 1758) – z których typem nomenklatorycznym jest Camelus llacma Illiger, 1811 (= Camelus glama Linnaeus, 1758).
Guanaco: hiszpańska nazwa guanako dla gwanako, od keczuańskiej nazwy wanaku dla gwanako^[6]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Camelus guanicoe P.L.S. Müller, 1776.
Vicunia: hiszpańska nazwa vicuña dla wikunii, od keczuańskiej nazwy wik’uña dla wikunii^[23].
Dromedarius: łac. dromas, dromadis ‘dromader’, od gr. δρομας καμηλος dromas kamēlos ‘biegnący wielbłąd’, od δρομας dromas ‘biegnący’^[24].
Vicugna: hiszpańska nazwa vicuña dla wikunii, od keczuańskiej nazwy wik’uña dla wikunii^[23]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Camelus vicugna Molina, 1782.
Pacos: peruwiańskie nazwy paco, pacos dla lam, zaadaptowane przez Buffona w 1765 roku^[25]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Camelus pacos Linnaeus, 1758.
Protorhea: gr. πρωτος prōtos ‘pierwszy, przed’; rodzaj Rhea Brisson, 1760 (ptaki); autorzy błędnie zidentyfikowali szczątki kostne (lewa kość udowa, kilka paliczków stopy i paliczek końcowy) jako należące do prymitywnego ptaka z rodziny nandu (Rheidae)^[26]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Protorhea azarae Moreno & Mercerat, 1891 (= Camelus vicugna Molina, 1782).
Neoauchenia: gr. νεος neos ‘nowy’; rodzaj Auchenia Illiger, 1811^[27].

Podział systematyczny

Niektóre ujęcia systematyczne umieszczają L. vicugna i L. pacos w odrębnym rodzaju Vicugna^[19]^[18]; tutaj klasyfikacja z współcześnie występującymi gatunkami za Mammals Diversity Database i All the Mammals of the World (2023)^[28]^[29]^[30]^[17]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[17]	Podgatunki^[19]^[18]^[29]	Rozmieszczenie geograficzne^[19]^[18]^[29]	Podstawowe wymiary^[19]^[29]^[g]	Status IUCN^[31]^[32]
Lama guanicoe	(P.L.S. Müller, 1776)	gwanako andyjskie	2 podgatunki	od północnego Peru i Boliwii na południe do Chile i Argentynie (do południowej Patagonii, Ziemi Ognistej i wyspy Navarino); introdukowany na Falklandy; zakres wysokości: 0–4500 m n.p.m.	DC: 190–215 cm DO: 23–27 cm MC: 90–140 kg	LC
Lama glama	(Linnaeus, 1758)	lama andyjska	gatunek monotypowy	środkowe Andy od środkowego Peru do zachodniej Boliwii i północnej Argentyny; zakres wysokości: 3800–5000 m n.p.m.; udomowiony na całym świecie	DC: 180–200 cm DO: około 15 cm MC: 130–200 kg	GU
Lama vicugna	(G.I. Molina, 1782)	wikunia andyjska	2 podgatunki	Puna i wysokie Andy w południowo-wschodnim Peru (na południe od regionu Ancash), zachodniej Boliwii, północno-wschodnim Chile i północno-zachodniej Argentynie (na południe do -29° szerokości geograficznej południowej); introdukowany w Ekwadorze; zakres wysokości: 3200–4800 m n.p.m.	DC: 125–190 cm DO: 15–25 cm MC: 38–45 kg	LC
Lama pacos	(Linnaeus, 1758)	alpaka^[33]	gatunek monotypowy	środkowe Andy, od środkowego Peru do środkowej Boliwii i północnego Chile; w latach 80. i 90. XX wieku został zaimportowany do Stanów Zjednoczonych, Australii, Nowej Zelandii, Kanady i Europy	DC: 114–150 cm DO: 18–25 cm MC: 55–65 kg	GU

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski; GU – gatunek udomowiony, nie podlega ocenie przez IUCN.

Opisano również wymarły gatunek żyjący w plejstocenie w Ameryce Południowej^[34]:

Lama castelnaudii (P. Gervais, 1855)

Uwagi

↑ Nazwa odrzucona, publikacja Frischa Das Natur-System der Vierfüßigen Thiere została uznana za nieważną (poza kilkoma wyjątkami) na mocy uprawnień ICZN ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego^[2].
↑ ^a ^b ^c Niepoprawna późniejsza pisownia Lama G. Cuvier, 1800.
↑ Młodszy homonim Auchenia Thunberg, 1789 (Coleoptera).
↑ Nowa nazwa dla Lama G. Cuvier, 1800.
↑ ^a ^b Niepoprawna późniejsza pisownia Auchenia Illiger, 1811
↑ ^a ^b Nowa nazwa dla Auchenia Illiger, 1811.
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

↑ ^a ^b G. Cuvier: Lecons d’anatomie comparée. T. 1. Paris: Baudouin, 1800, s. tab. 1. (fr.).
↑ F. Hemming. Opinion 258. Rejection for nomenclatorial Purposes of the work by Frisch (J. L.) published in 1775 under the title Das Natur-system der Vierfüssigen Thiere. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 5, s. 55–72, 1954. (ang.).
↑ J.L. Frisch: Das Natur-System der Vierfüßigen Thiere. Glogau: Christian Friedrich Günther, 1775, s. 4. (niem.).
↑ F. Tiedemann: Zoologie: zu seinen Vorlesungen entworfen. Allgemeine Zoologie, Mensch und Säugthiere. Landshut: In der Weberichen Buchhandlung, 1808, s. 420. (niem.).
↑ J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 103. (łac.).
↑ ^a ^b G. Perry: Arcana, or, The museum of natural history: containing the most recent discovered objects. Embellished with coloured plates, and corresponding descriptions. With extracts relating to animals, and remarks of celebrated travellers; combining a general survey of nature. London: Printed by George Smeeton for James Stratford, 1811, s. ryc. 68. (ang.).
↑ J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata, in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 3. Mosquae: Nicolai S. Vsevolozsky, 1814, s. 353. (łac.).
↑ J.K.W. Illiger. Ueberblick der Säugethiere nach ihrer Verbreitung über die Welth. „Abhandlungen der physikalischen Klasse der Königlich-Preussischen Akademie der Wissenschaften”. 1804–1811, s. 48, 1815. (niem.).
↑ C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 55. (fr.).
↑ F. Cuvier: Dictionnaire des sciences naturelles, dans lequel on traite méthodiquement des différens êtres de la nature, considérés soit en eux-mêmes, d’après l’état actuel de nos connoissances, soit relativement à l’utilité qu’en peuvent retirer la médecine, l’agriculture, le commerce et les artes. Suivi d’une biographie des plus célèbres naturalistes. T. 59. Paris & Strasbourg: F. G. Levrault & Le Normant, 1829, s. 512. (fr.).
↑ J.G. Wagler: Natürliches System der Amphibien, mit vorangehender Classification der Säugethiere und Vögel. Ein Beitrag zur vergleichenden Zoologie. München, Stuttgart und Tübingen: In der J.G. Cotta’scchen Buchhandlung, 1830, s. 31. (niem.).
↑ R.-P. Lesson: Nouveau tableau du règne animal: mammifères. Paris: A. Bertrand, 1842, s. 167. (fr.).
↑ J.A. Wagner. Bericht über die neuesten Leistungen von Lund, bezüglich der gegenwärtigen wie der ausgestorbenen Säugthier-Fauna Brasiliens.. „Archiv für Naturgeschichte”. 9 (1), s. 349, 1843. (niem.).
↑ J.E. Gray: Catalogue of ruminant Mammalia (Pecora, Linnaeus) in the British Museum. London: British Museum, 1872, s. 101. (ang.).
↑ F.P. Moreno & A. Mercerat. Catálogo de los pájaros fósiles de la República Argentina conservados en el Museo de la Plata / Catalogue des oiseaux fossiles de la Repeblique Árgentine conservés au Musée de la Plata. „Anales del Museo de La Plata”. Paleontología argentina. 1, s. 27, 69, 1891. (hiszp. • fr.).
↑ F. Ameghino. Mamíferos y aves fósiles argentinas. – Especies nuevas, adiciones y correcciones. „Revista Argentina de Historia Natural”. 1, s. 242, 1891. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 169. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 384. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f W. Franklin: Family Camelidae (Camels). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 235–243. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Lama. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-02]. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 363.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 128.
↑ ^a ^b Palmer 1904 ↓, s. 707.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 245.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 496.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 585.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 452.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-02-04]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 634. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Appendix 2: Domestic species. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 712. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Taxonomy: Lama – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-02-05]. (ang.).
↑ Taxonomy: Vicugna – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-02-05]. (ang.).
↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 13, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
↑ P. Gervais: Recherches sur les mammifères fossiles de l’Amérique méridionale. Paris: P. Bertrand, 1855, s. 41. (fr.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[3] Nazwa odrzucona, publikacja Frischa Das Natur-System der Vierfüßigen Thiere została uznana za nieważną (poza kilkoma wyjątkami) na mocy uprawnień ICZN ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego^[2].

[uwaga1-5] Niepoprawna późniejsza pisownia Lama G. Cuvier, 1800.

[7] Młodszy homonim Auchenia Thunberg, 1789 (Coleoptera).

[12] Nowa nazwa dla Lama G. Cuvier, 1800.

[uwaga2-14] Niepoprawna późniejsza pisownia Auchenia Illiger, 1811

[auch-16] Nowa nazwa dla Auchenia Illiger, 1811.

[37] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[GCuvier-1] G. Cuvier: Lecons d’anatomie comparée. T. 1. Paris: Baudouin, 1800, s. tab. 1. (fr.).

[ICZN-2] F. Hemming. Opinion 258. Rejection for nomenclatorial Purposes of the work by Frisch (J. L.) published in 1775 under the title Das Natur-system der Vierfüssigen Thiere. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 5, s. 55–72, 1954. (ang.).

[Frisch-4] J.L. Frisch: Das Natur-System der Vierfüßigen Thiere. Glogau: Christian Friedrich Günther, 1775, s. 4. (niem.).

[Tiedemann-6] F. Tiedemann: Zoologie: zu seinen Vorlesungen entworfen. Allgemeine Zoologie, Mensch und Säugthiere. Landshut: In der Weberichen Buchhandlung, 1808, s. 420. (niem.).

[Illiger1811-8] J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 103. (łac.).

[Perry-9] G. Perry: Arcana, or, The museum of natural history: containing the most recent discovered objects. Embellished with coloured plates, and corresponding descriptions. With extracts relating to animals, and remarks of celebrated travellers; combining a general survey of nature. London: Printed by George Smeeton for James Stratford, 1811, s. ryc. 68. (ang.).

[Fischer-10] J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata, in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 3. Mosquae: Nicolai S. Vsevolozsky, 1814, s. 353. (łac.).

[Illiger1815-11] J.K.W. Illiger. Ueberblick der Säugethiere nach ihrer Verbreitung über die Welth. „Abhandlungen der physikalischen Klasse der Königlich-Preussischen Akademie der Wissenschaften”. 1804–1811, s. 48, 1815. (niem.).

[Rafinesque-13] C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 55. (fr.).

[FCuvier-15] F. Cuvier: Dictionnaire des sciences naturelles, dans lequel on traite méthodiquement des différens êtres de la nature, considérés soit en eux-mêmes, d’après l’état actuel de nos connoissances, soit relativement à l’utilité qu’en peuvent retirer la médecine, l’agriculture, le commerce et les artes. Suivi d’une biographie des plus célèbres naturalistes. T. 59. Paris & Strasbourg: F. G. Levrault & Le Normant, 1829, s. 512. (fr.).

[Wagler-17] J.G. Wagler: Natürliches System der Amphibien, mit vorangehender Classification der Säugethiere und Vögel. Ein Beitrag zur vergleichenden Zoologie. München, Stuttgart und Tübingen: In der J.G. Cotta’scchen Buchhandlung, 1830, s. 31. (niem.).

[Lesson-18] R.-P. Lesson: Nouveau tableau du règne animal: mammifères. Paris: A. Bertrand, 1842, s. 167. (fr.).

[Wagner-19] J.A. Wagner. Bericht über die neuesten Leistungen von Lund, bezüglich der gegenwärtigen wie der ausgestorbenen Säugthier-Fauna Brasiliens.. „Archiv für Naturgeschichte”. 9 (1), s. 349, 1843. (niem.).

[Gray-20] J.E. Gray: Catalogue of ruminant Mammalia (Pecora, Linnaeus) in the British Museum. London: British Museum, 1872, s. 101. (ang.).

[mor&mer-21] F.P. Moreno & A. Mercerat. Catálogo de los pájaros fósiles de la República Argentina conservados en el Museo de la Plata / Catalogue des oiseaux fossiles de la Repeblique Árgentine conservés au Musée de la Plata. „Anales del Museo de La Plata”. Paleontología argentina. 1, s. 27, 69, 1891. (hiszp. • fr.).

[Ameghino-22] F. Ameghino. Mamíferos y aves fósiles argentinas. – Especies nuevas, adiciones y correcciones. „Revista Argentina de Historia Natural”. 1, s. 242, 1891. (ang.).

[Cichocki&inni-23] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 169. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-24] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 384. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[Franklin-25] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f W. Franklin: Family Camelidae (Camels). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 235–243. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).

[Wilson&Reeder-26] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Lama. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-02]. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655519_363]-27] Palmer 1904 ↓, s. 363.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655284_128]-28] Palmer 1904 ↓, s. 128.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655863_707]-29] Palmer 1904 ↓, s. 707.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655401_245]-30] Palmer 1904 ↓, s. 245.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655652_496]-31] Palmer 1904 ↓, s. 496.

[CITEREFPalmer1904[http://books.google.com/books?id=ApMeAQAAIAAJ&pg=PA585_585]-32] Palmer 1904 ↓, s. 585.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655608_452]-33] Palmer 1904 ↓, s. 452.

[mdd-34] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-02-04]. (ang.).

[amw-35] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 634. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[amw2-36] Appendix 2: Domestic species. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 712. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[38] Taxonomy: Lama – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-02-05]. (ang.).

[39] Taxonomy: Vicugna – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-02-05]. (ang.).

[Kowalski&inni-40] K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 13, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

[ger-41] P. Gervais: Recherches sur les mammifères fossiles de l’Amérique méridionale. Paris: P. Bertrand, 1855, s. 41. (fr.).

[1]

[a]

[3]

[b]

[4]

[c]

[5]

[6]

[7]

[8]

[d]

[9]

[e]

[10]

[f]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[g]

[31]

[32]

[33]

[34]

[2]