Bad-tibira

Tell Madineh

Państwo	Irak
Położenie na mapie Iraku Bad-tibira
31°22′47,9640″N 45°59′59,9639″E/31,379990 45,999990

Bad-tibira (sum. bad₃.tibira^ki, tłum. „mur/twierdza rękodzielników pracujących w metalu”) – starożytne miasto w Sumerze, identyfikowane obecnie ze stanowiskiem archeologicznym Tell Madineh^[1] (też Tell Medinah^[2], Tell al-Medan^[3], Madain^[2], Al-Mada'in^[4], Madina^[4]), położonym ok. 10 km na płn.-wsch. od Tell Senkereh (starożytnej Larsy), w prowincji Zi Kar w południowym Iraku^[2]; w Sumeryjskiej liście królów wymienione jako siedziba jednej z przedpotopowych dynastii królewskich.

Literatura mezopotamska umieszcza początki miasta Bad-tibira w legendarnym okresie przed potopem. Według Sumeryjskiego mitu o potopie miasto to założyć miał sam bóg Enki, a następnie przekazać je bogini Inanie^[5]. W Sumeryjskiej liście królów Bad-tibira występuje jako siedziba drugiej z przedpotopowych dynastii królewskich, której trzej przedstawiciele panować mieli łącznie przez 108 tysięcy lat:

„W Bad-tibirze Enmeluana panował przez 43200 lat; Enmegalana panował przez 28800 lat; Dumuzi, pasterz, panował przez 36000 lat. (W sumie) trzech królów panowało przez 108000 lat”^[6]

W sumeryjskim micie Zejście Inany do świata podziemnego Bad-tibira z jej świątynią E-muszkalama wymieniona jest pośród siedmiu miast odwiedzonych przez boginię Inanę przed jej wyprawą do świata podziemnego^[7]. W innym miejscu mitu, opisującym powrót bogini do świata żywych, opisana jest jej kolejna wizyta w Bad-tibirze i hołd jaki jej złożył Lulal, boski opiekun tego miasta^[8].

Historyczna Bad-tibira znana jest jak dotychczas jedynie z tekstów, gdyż miasto to nie zostało jeszcze przebadane archeologicznie^[3], a jego identyfikacja ze stanowiskiem Tell Madineh dokonana została wyłącznie w oparciu o znaleziska powierzchniowe^[1].

W źródłach pisanych (głównie tekstach liturgicznych, hymnach i listach świątynnych) Bad-tibira pojawia się najczęściej w kontekście związanym z istniejącą w tym mieście świątynią E-musz (też E-muszkalama), poświęconą Inanie, Dumuziemu, a także Lulalowi^[9]. W jednej ze swych inskrypcji Enmetena (koniec 1 połowy III tys. p.n.e.), władca miasta-państwa Lagasz, nazywa siebie budowniczym E-musz:

„Bogini Inanie (i) królowi E-musz (epitet boga Dumuziego) Enmetena, władca Lagasz, świątynię E-musz, ich ukochany dom, dla nich wzniósł”^[1].

Cztery fragmentarycznie zachowane kopie tej inskrypcji odkryte zostały w 1953 roku na stanowisku Tell Madineh i to głównie w oparciu o nie zidentyfikowano to stanowisko z Bad-tibirą^[1].

W okresie wczesnodynastycznym (ok. 2900-2350 p.n.e.) Bad-tibira była jednym z czternastu głównych miast-państw na terenie Sumeru i Akadu^[4], ale wydaje się, że pod koniec tego okresu rozpoczął się stopniowy jej upadek, gdyż teksty historyczne z późniejszych okresów rzadko ją już wspominają^[3][a].

Miasto to było jeszcze najprawdopodobniej zamieszkane w pierwszej połowie II tys. p.n.e., gdyż w czasie badań powierzchniowych na stanowisku Tell Madineh odkryto ślady zasiedlenia z okresów: Ur III (ok. 2100-2000 p.n.e.), Isin-Larsa (ok. 2000-1800 p.n.e.) i starobabilońskiego (ok. 1800-1600 p.n.e.)^[1].

• Crawford V.E., „The Location of Bad-tibira”, Iraq 22 („Ur in Retrospect. In Memory of Sir C. Leonard Woolley”), Spring-Autumn 1960, s. 197-199.
• Szarzyńska K., Mity sumeryjskie, Wydawnictwo AGADE, Warszawa 2000.
• hasło Bad-tibira, w: Leick G., Historical Dictionary of Mesopotamia, 2011, s. 32.
• hasło Bad-tibira, w: Bryce T., The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia, Routledge 2013, s. 110.