La corrupcion es la perversion o lo desviament d'un procediment o d'una interaccion amb una o mai personas amb per objectiu, pel corruptor, d'obténer d'avantatges o de prerogativas particularas o, pel corromput, d'obténer una retribucion en canbi de sa complasença. Mena mai sovent a l'enrquiment personal del corromput o a l'enriquiment de l'organizacion corruptritz (grop mafiós, entrepresa, club, etc^[2]). S'agís d'una practica que pòt èsser presa per illicita segon lo domèni considerat (comèrci, afars, politica...) mas que la substéncia es justament d'agir de biais a la fa impossible a mostrar o a denonciar.

Pòt tocar tota persona beneficiant d'un poder de decision, que siá una personalitat politica, un foncionari, un quadre d'una entrepresa privada, un mètge, un arbitre o un esportiu, un sindicalista o l'organizacion qu'apartenon.

La nocion de corruption es subjectiva. Que que siá, passa sempre la frontièra del drech e de la morala. En efièch, se pòt destriar la corrupcion activa de la corrupcion passiva; la corrupcion activa consistís a prepausar d'argent o un servici a una persona que ten un poder en cabi d'un avantatge indegut; la corrupcion passiva consistís a accepar aquestes argent.

Un exemple classic es aqueste d'un òme politic que recep d'argent a títol personal o per son partit de la part d'una entrepresa d'òbras publicas e en retorn li attribuís un mercat public. L'òme politic poirà èsser accusat de corrupcion passiva: a recebut d'argent, alara que l'entrepresa pòt, ela, èsser accusada de corrupcion activa. Pasmens, s'aqueste òme politic dirigís una associacion o una fondacion d'entrepresa, lo don d'argent serà considerat o coma de « corrupcion indirècta », o coma una « participacion complementària » pels autres actors.

Selon Transparency International, «la corruption consiste en l’abus d'un pouvoir reçu en délégation à des fins privées»^[3].

Aquesta definicion permet de destriar tres elements constitutius de la corrupcion:

• l’abús de poder;
• per d'objectius privats (donc fasent pas profièch necessàriament a la persona abusant del poder, mas inclusissent tanben los membres de sa pròcha familha o amics);
• un poder que foguèt recebut en delegacion (que pòt donc venir del sector privat coma del sector public).

Tranparency utiliza taben a vegada aquesta definicion: « abús de poder per objectiu d’enriquiment personal »...

L'assemblada parlementària del Conselh de l'Euròpa definís la corrupcion coma « l'utilizacion e l'abús del poder public per d'objectius privats »^[4].

Per la Commission de las comunautats europèas, « la corrupcion es logada a tot abús de poder o tota irregularitat comesas dins un procediment de decision en cambi d'una incitacion o d'un avantatge indegut ».

La definicion donada pel grop multidisciplinari sus la corrupcion del Conselh de l’Euròpa es leugièrament diferenta: « la corrupcion es una retribucion illicita o tot autre comportament al vejaire de las personas investidas de responsabilitat dins lo sector public o lo sector privat, que contraven als devers qu'an recebut en vertut de lor estatut d'agent d'Estat, d'emplegats del sector privat, d'agent independant o d'un autre rapòrt d'aquesta natura e que visa a procurar d'avantatges indeguts de quina natura que sián, per eles mèsmes o per un tèrç ». Lo grop multidisciplinari sus la corrupcion (GMC) insistís sus la dificultat de definir amb exactitud las bòrnas legalas del fenomèn mas remembra que sa natura ten de l'abús de poder o de l'improbitat dins la presa de decision^[5]

La Banca Mondiala utiliza la definicion seguenta per la corrupcion: « Utilisar sa posicion de responsable d’un servici public a son benefici personnel »^[6].

L'Institut internacional de planificacion de l'educacion de l'UNESCO estudièt subretot la corrupcion dins l'educacion. A aqueste títol, dona la definicion seguenta: « una utilizacion sistematica d'una carga publica per un avantatge privat, qu'a un impacte significatiu sus la disponibilitat e la qualitat dels bens e servicis educatius e, en consequéncia, sus l'accès, la qualitat o l'equitat de l'educacion »^[7].

• Mal govèrn: encastre legislatifu flosc, sistèma judiciari inadequat, manca de transparéncia e de responsabilizacion, manca de libertat de la premsa;
• Abséncia de tota politica anticorrupcion preventiva e de presa de consciéncia de l'importança de las questions coma l'etica professionala, los conflictes d'interés (per emapchar per exemple que las personas dintren dins los conselhs municipals per i defendre los lors intesreses fonzièrs, d'entrepresa o autres; manca de reflèxe de se "desengatjar" d'unas decisions), lo refús dels presents e autres avantatges qu'acaban per crear de relacions treblas o mal percebuda pels terces;
• Institucions feblas: foncionaris de fòrta autoritat avent pauc de comptes a rendre, responsables oficials atirats per de pagaments copables e avent de salaris febles, factors culturals al respècte del biais de contraròtle dins l'administracion o de cresença al « drech als beneficis » des responsables administratius.
• Febles salaris: l'administracion publica de fòrça Estats prevei de salaris relativament febles per unes de lors agents; tipicament los metges, los policièrs, los doanièrs, per exemple, son las victimas mai aisidas de sistèmas ont la cultura admet qu'es pas besonh de los pagar [de biais decent] donat que pòdon far un avantatge occult de lors foncions.
• Cultura administrativa e corporatista pauc propici provocant de crentas e que dissuadís tota denonciacion (o simple remesa en causa d'un sistèma tocat) pels elements intègres o simplament volent d'aplicar las règlas existentas; esperit de revenja del grop e dels superiors impausant de sanccions amagadas puslèu que de valorizar l'integritat (d'ont la necessitat de veraias mesuras e politicas de proteccion de la vida professionala dels « quincaires » e tanben de lors pròches).
• Aspectes culturals : lo desvelopament de la corrupcion es a vegada atribuit en partida a de perversions de valors culturalas, quand per exemple la nocion de respècte o de somission a l'autoritat es desviada de sos objectius^[8]. Un estudi menada en 2006 (sus una mòstra, quitament limitada, de 193 estudiants eissits de 43 païses) sembla mostrar una correlacion entre la propension a ofrir de dejós de man e lo gra de corrupcion existent dins lo país d'origina^[9].

Robert Kiltgaard pausèt l'equacion esquematica seguenta al subjècte de la corrupcion:

Corrupcion = monopòli + poder - transparence

La Banca mondiala reten las formas seguentas de corrupcion^[10]:

• « Dejós de man »: son de pagaments e de responsables oficials qu'agiscan ma aviadament, de biais mai sople e mai favorable^[11].
• La « frauda »: es la falsificacion de donadas, de facturas, la collusion, etc.
• « L’extorsion »: es l’argent obtengut per la coercicion o la fòrça.
• Lo « favoritisme » (« Nepotisme », « Collusion » : es lo fach de favorizar de pròches.
• Lo « Desviamement de fons » : e lo panatòri de fonts publicas per de foncionaris.

La Banca mondiala reten los tipes seguents de corrupcion:

• La granda corrupcion: es una corrupcion de naut nivèl o los decideires politics creant e aplicant las leis utilizan lor posicion oficiala per promòure lor ben èsser, lor estatut o lor poder personal;
• La pichona corrupcion: es la corrupcion burocratica dins l’administrction publica.

Segon una estimacion de la Banca mondiala, en 2001-2002 1 000 miliards de dolars aurián estat desviats en dejós de man. Aqueste montant representa environ 3 % dels escambis de la planèta per la mèsma periode^[12].

L'organizacion non governamentala internacionala Transparency International publiquèt lo 25 de març de 2004 una lista des detz caps d'Estat mai corromputs Mohamed Suharto auriá per exemple desviat entre 15 e 35 miliards de dolars, Ferdinand Marcos entre cinc detzdix e Mobutu Sese Seko environ cinc miliards quand dirigissiá la RDC. Lo país de la lista avent lo PNB mai naut essent lo Peró amb 2 051 dolars per abitant en 2001. Al Canadà, de politicians e de nauts foncionaris associats a l'administracion del Partit liberal del govèrn del Canadà son implicats dins un escandal de mai d'un centenat de milions de falsas facturas de programas de comanditas governementalas. L'argent èra utilizat per la reeleccion dels candidats del Partit liberal.

Un rapòrt du CCFD-Terre Solidaire, « Bens mal acquerits... profièchan tròp sovent. La fortuna dels dictators e las complaséncia dels païses occidentals » estiman que mai de 120 miliards de dolars foguèron desviats aquestas detz annadas, entre autre a causa de la corrupcion^[13],[14]. En França, lo deputat François Loncle, ancian president de la Comission dels Afars Estrangièrs de l'Assemblada nacionala e ligat a Laurent Gbagbo,l'ancian president evorian, atal minimizèt o amaguèt pendent d'annadas las practicas de corrupcion en Còsta d'Evori^[15].

Segon l'agéncia de notacion Standard and Poor's, los investisseires an une probabilitat anant de 50 a 100 % de perdre la totalitat de lors investiments dins un delai de cinc ans dins los païses coneissent diferents gras de corrupcion^[16].

Prepausan coma « solucion entre d'autras » de « plaçar aquestas institucions » (Clearstream, Euroclear e autras cambras de compensacion e de routing) « jol contraròtle d'una organizacion internacionala que pirián jogar lo ròtle du tèrç de fisança. »

L'OCDE fa de la luta contra la corrupcion un dels sieus principals objectius.

Dins los fachs, segon lo magistrat Eric Alt, « las accions judiciàrias butant sovent contra l’ostilitat dels govèrns. Atal, lo Reialme-Unit interdit l’enquista sus un ret de corrupcion qu'aviá acompanhat la venda, per 56 miliards d’euròs, d’armaments a l’Arabia saudita. L’Itàlia suprimèt l’an darrièr lo Naut Comissariat de luta contra la corrupcion. En França, las autoritats politicas an pas autorizat als jutges enchargats de l’afars de las fregatas de Taïwan d’accedir e de documents s'amagant lo secret defensa. Dins lo mèsme sens, la lei de programacion militara del 29 de julhet de 2009 prevei de protegitr los « locals d’entrepresas privadas intervenent dins lo domèni de la recerca o de la defensa ». Çò que significa concrètament que de grands grops industrials poirián beneficiar d’una proteccion globala contra las investigacions judiciàrias al motiu que tendriá de documents classificats.

Lo Conselh de l'Euròpa, fondat en 1949 e basat a Estrasborg, s'impliquèt dins la luta contra la corrupcion. Lo desvelopament de las òbras foguèt acompanhat per diferents eveniments marcants dempuèi 1981, quand lo Comitat dels ministres del Conselh de l’Euròpa recomandèt de prene de mesuras contra lo crime economic (amb, entre autres, la corrupcion) (Recomandacion n° R (81) 12). En 1994, los ministres de la justícia dels Estats membres del Conselh de l’Euròpa (19a Conferéncia, La Valeta) convenguèron de la necessitat de tractar la corrupcion a escala europèa, qu'aqueste fenomèn menaça grevament l'estabilitat de las institucions democraticas. Lo Conselh de l’Euròpa, coma principala institucion europèa avent vocacion a defendre la democracia, l’Estat de drech e los Drechs de l’Òme, foguèt encargat de trobar de responsas a aquesta menaça. Los ministres an reconegut que per lutar de biais eficaç contra la corrupcion, caliá adoptar un apròche tan exaustiva que possibla e recomandèron d’instaurar un Grop multidisciplinari sus la corrupcion (GMC) per preparar un programa d’accion global e per examinar la possibilitat de realizar d'instruments juridics dins aqueste domèni, soslignant per exemple l’importança d’establir un mecanisme de seguiti per vigilar al respècte dels engatjaments contenguts dins aquestas convencions. Amb la creacion del Grop multidisciplinari sus la corrupcion (GMC) en setembre de 1994, jols auspicis del Comitat europèu pels problèmas criminals (CDPC) e del Comitat europèu per la cooperacion juridica (CDCJ), la luta contra la corrupcion s’afirmèt coma essent una de las prioritats del Conselh de l’Euròpa.

En novembre de 1996, lo Comitat dels Ministres adoptèt le Programa d’Accion contra la Corrupcion que foguèt elaborat pel GMC e fixèt la data del 31 de decembre de 2000 per sa realizacion. Lo Comitat dels Ministres se felicitèt, subretot, dels objectius del GMC consistent a preparar una o mai convencions internacionalas contra la corrupcion, e de son intencion de preveire un mecanisme de seguit visant a assegurar l respècte de las nòrmas contengudas dins aquestes instruments. Atal nasquèron:

• la Resolucion (97) 24 portant los vint principis directors per la luta contra la corrupcion: aqueste texte recampa de biais sintetic los elements de basa de tota politica anticorrupcion ambiciosa e eficaça;
• la Convencion penala sus la corrupcion (STE n° 173): aqueste tractat fixa per exemple d'obligacions en matèria d'incriminacion de diferentas formas de corrupcion, que siá del sector public o privat o encara de la corrupcion nacionala o transnacionala;
• la Convencion civila sus la corrupcion (STE n° 174): aqueste autre tractat impausa al païses de prene de mesuras en matèria civila (mécanismes de recors e d'indemnizacion dobèrts a las victimas de la corrupcion, nullitat dels contractes tocats per la corrupcion), o encara per exemple d'introduire de mecanismes de proteccion professionala e autras des personas signalant de bona fe los sopçons de corrupcion;
• la Recomandacion N° R (2000) 10 suls còdis de conducha pels agents publics e Còdi modèl de conducha pels agents publics (annèxe a la Recomandacion): aqueste tèxte invita los païses a adoptar de tals còdis e ofrís un modèl en annèxe que los govèrns o administracions individualas pòdon aisidament s'inspirar;
• lo Protocòl addicional a la Convencion penala sus la corrupdion (STE n° 191): aqueste tractat espandís lo camp de las incriminacions de la corrupcion dins la convencion penala als arbitres (en matèria comerciala, civila o autra) coma als jurats - aquestas doas categorias de personas constituent de categorias complementaris als magistrats de l'òrdre judiciari;
• la Recomandacion N° R (2003) 4 sus las règlas comunas contra la corrupcion dins lo financiament dels partits politics e de las campanhas electoralas: tèxte unic en son genre al nivèl internacional, de pels tèmas que cobrís e la portada dels principis enonciats.

Mai, los Estats lèu volguèron acompanhar aquestes diferents tèxtes d'un mecanisme d'evaluacion destinat e vigilar a lor relizacion al nivèl nacional. Atal nasquèt lo Grop d'Estats contra la Corrupcion (GRECO) en mai de 1999, que regropa, al 12 d'octobre de 2009, 46 Estats amb los EUA (bon nombre de mecanismes del Conselh de l'Euròpa essent dobèrts als Estats non membres de l'organizacion al respècte de la matèria: ajuda judiciària mutuala, luta contra lo blanquiment o la corrupcion, cibercriminalitat, etc.).

A d'autres nivèls, un rapòrt sus la luta contra la corrupcion dins los païses en desvelopament foguèt aprobat pel Parlament europèu en abril de 2006. I es per exemple escrich que la corrupcion representa un fren al desvelopament dins aquestes païses e alara l’Union europèa deu far de la luta contra la corrupcion un axe prioritari de sa politica de desvelopament. Los autors recomandan la creacion d’una lista negra desl Estats e dels representants gouvernamentals corromputs, la suspension dels prèsts per arrestar los desviaments de fons publics, l'allocacion d'una partida de l’ajuda al desvelopament del organismes de vigiléncia, una mai granda transparéncia de programas d’ajuda de l’Union europèa (que representan près de 55 % de l’ajuda publica internacionala)^[17].

Dins lo mond de l'entrepresa, l'ONG Transparency International prepausèt en 2001 un còdi de conducha constituit pels « principis d'accion contra la corrupcion » (Business Principles for Countering Bribery).

La corrupcion aparéis cada còp que la frontièra entre la logica administrativa d'interés general e la logica economica d'interés privat s'amaga; es donc favorizada per l'esfaçament contemporanèu de l'esfèra publica, per l'assimilacion gaireben exclusiva de la capitada e de l'enriquiment. ^[18]

La corrupcion, nòta Yves Mény^[19], fa damatge a la dissociacion del public e del privat caracteristica de l'Estat. Fasent intervenir de comissions ocultas, es una regression de l'un dels principis fondamentals de la democracia, l'egalitat d'accès dels ciutadans als mercats, als emplecs e als servicis publics, sens autres consideracions que la capacitat e lo meriti^[20]. Pasmenst, Max Weber ligava pro estrechament la corrupcion e la vida politica de las democracias, que supausa l'aparicion de professionals de la politica, que venon de la politica e non pas per la politica. Lo legissent, sola una classa de politicians gausisson d'una fortuna personala poiriá tornar a la politica sa puretat. Se pòt pasmens constatar, coma lo fa Jean-Noël Jeanneney^[18], qu'i a pas sonque los òmes nòus, eissits de mitans modèstes, que son sensibles a la corrupcion. Segon Della Porta e Mény^[19], es subretot l' « abséncia d'una veraia oposicion que pareis coma lo denominator comun de nombre de cases de corrupcion ».^{[21] [15]}.

Lo succès a las eleccions depend en partida de l'intensitat de la propaganda electorala. Constatant lo financiament public es insuffisant per emportar las elections, unes partits politics s'esfòrça d'obténer una contribucion financièra de las entreprisas, subretot aquestas que l'activitat economica depend de l'obtencion de comandas, d'autorizacions o de subvencions de las instàncias publicas. Lo drech penal sempre prevenguèt de penas plan sevèras per aquestes practicas qualificadas tradicionalament d'extorsion de fons o de concussion, quina que siá l'utilizacion d'aquestes fons, enriquiment personal o desviament per d'objectius electorals. Donatella Della Porta e Yves Mény^[19] observan que la corrupcion politica engendra tota una fola d'intermediaris qu'aparten pas a l'Estat nimai al mercat, e que violan las règlas dels dos. Aquestes actors, dirigents d'oficis publics de gestion, caissièrs de partits, emissaris dels politicians, tenon pas del contraròtle bureaucratic nimai de l'investitura democratica. La distinccion entre lo desviament d'argent al servici d'un partit e l'enriquiment personal es donc subjècte a discussion, justament a causa de l'existéncia d'aquesta classa trebla.

Coma ja indicat, los Estats membres del Conselh de l'Euròpa reconeguèron l'importança dels ligams potencials entre corrupcion e financiament politic; aquò menèt a la Recomandacion N° R (2003) 4 sus las règlas comunas contra la corrupcion dins lo financiament dels partits politics e de las campanhas electoralas. Aqueste tèxte unic prevei de principis visant per exemple a assegurar al nivèl nacional la transparéncia dels comptes politics, l'existéncia d'un mecanisme de contraròtle e tanben un ventalh de sanccions eficaças, proporcionadas e dissuasivas. Las mesuras al subjècte del financiament dels partits e de las campanhas electoralas, ambedos domènis essent dificils de dissociar. Los rapòrts d'evaluacion adoptats fins ara pel Grop d'Estats contra la Corrupcion (GRECO) mostrèron que quitament dins los païses dispausant d'una legislacion pro detalhada en la matèria, de melhoracions son encara desirablas, per exemple al subjècte d'un perimètre comptable mai espandit, un nivèl d'independéncia mai grand e de mejans de contraròtle reals al benefici de l'organ de contraròtle, un ventalh de sanccions mai espandit en vista de conprene de biais mai eficaç los mancaments comptables mendres mas tanben los financiaments occultes de granda envergura.

L'ONGI Transparency International publiquèt son indici de percepcion de la corrupcion (IPC) per 2010. Basat sus diferents sondatges e enquèstas realizats per d'organismes independents, lo rapòrt mòstra que los tres quarts dels 178 païses estudiés son percebuts coma grevament corromputs.

Los detz païses mens corromputs son: Danemarc, Nòva Zelanda, Singapor, Suècia, Canadà, Païses Basses, Austràlia, Soïssa, Norvègia.

Los detz païses percebuts mai corromputs son: Somalia (darrièr), Birmania, Afganistan, Iraq, Ozbaquistan, Turcmenistan, Sodan, Chad, Burundi, Guinèa.

Los EUA son 22n, França (25n), Itàlia (67), Brasil (69n), China (78n), Índia (87n), Mexic (98n), Iran (146n), Russia (154n).

• Rapport IPC 2010

L'indici de percepcion de la corrupcion, realizat per Transparency International, permet de classificar los païses segon lor gra de probitat, los mai malonestes obtenent la nòta 0, e los mai intègres aquesta de 10. Per sa primièra aparicion dins lo palmarès, la dictatura nòrd-coreana es vist coma lo país mai corromput le plus corrompu, ex-æquo amb la Somalia^[22].

• Rapport de Michel Hunault, sur le projet de loi relatif à la corruption, Commission des Lois de l'Assemblée nationale

• Éric Alt, Irène Luc, La lutte contre la corruption, collection Que-sais-je ?, PUF, Modèl:Numéro3258, 1997.
• Eric Alt, Irène Luc, L'esprit de corruption, Modèl:Abrd le Bord de l'eau, 2012 ISBN: 978-2-35687-140-4.
• Ernest Backes et Denis Robert, Révélation$, Modèl:Abrd les Arènes, 2001.
• Grégory Carteaux, Eva Joly et les affaires financières. Analyse du discours télévisuel, L'Harmattan, 2012.
• Donatella Della Porta et Yves Mény, Démocratie et corruption en Europe, Découverte, 1995.
• Jean-Noël Jeanneney, L'Argent caché : milieux d'affaires et pouvoirs politiques dans la France du sègle XX, Fayard, Paris, 1981 ISBN: 2-213-00947-3.
• Roger Lenglet, Profession corrupteur, Modèl:Abrd Gawsevitch, 2007.
• Roger Lenglet, Lobbying et santé - Comment certains industriels font pression contre l'intérêt général, Modèl:Abrd Pascal / Mutualité Française, 2009.
• Roger Lenglet et Jean-Luc Touly, L'eau des multinationales - Les vérités inavouables, Modèl:Abrd Fayard, 2005.
• L'Histoire, février 2001, La république des affaires.
• Philippe Madelin, L'Or des dictatures, Modèl:Abrd Fayard, 1993.
• Philippe Madelin, Dossier I... comme Immobilier, Modèl:Abrd A. Moreau, 1974.
• Yves Mény, La corruption de la République, Modèl:Abrd Fayard, 1992.
• Patrice Meyer-Bisch et Marco Borghi, La Corruption : l'envers des droits de l'homme, Ed. Universitaires, 1995.
• Jean-Pierre Thiollet, Beau linge et argent sale, Anagramme éditions, 2002 ; Les dessous d'une Présidence, Anagramme éditions, 2002.

• Le site de .
• Le site ETICO sur l'Éthique et la corruption dans le secteur de l'éducation de l'IIPE-UNESCO.
• Union européenne • Corruption en 2011 : quels indices de perception de la corruption ? Avec un graphique commenté.
• Carte de la corruption dans l'Union européenne. Par Pierre Verluise, docteur en géopolitique.
• IACA - Site officiel.
• Résilience bioéconomique.
• Article de The Conversation, Lutter contre la corruption grâce à la société civile (exemple indien).
• Modèl:Youtube, Le Dessous des cartes.