Toxina (antzinako grezieraz: τοξικόν, toxikon, "gezi") animalia, landare, bakterio edo bestelako organismo biologikoen zelula biziek sortutako substantzia pozoitsua da.^[1]. Beti organikoak direla adierazteko biotoxina ere esaten diete. Definizio horretatik kanpo daude prozesu artifizialen bidez sortutako substantziak. Ludwig Brieger (1849-1919) kimikari organikoak sartu zuen toxina hitza.

Toxinak molekula txikiak, peptidoak edo eritasuna eragin dezaketen proteinak izan daitezke, gorputzeko ehunekin kontaktuan jartzen direnean edo haiek xurgatzen dituztenean, eta makromolekula biologikoekin interakzioan dihardutenean, hala nola entzimekin edo zelula-hartzaileekin. Toxinak bortizki aldatzen dira bere gogortasunean, eragin labur eta arinetik (erle-eztenaren kasuan bezala) ia berehala hiltzera arte (toxina botulinikoan bezala).

Mikroorganismoek sortutako toxinak birulentzia-faktore garrantzitsua dira; ostalariaren immunitate-sistemaren izaera patogenikoaren eta ihes-mailaren erantzuleak dira.

Naturako toxinek bi funtzio nagusi dituzte:

• Harraparia (armiarmak, sugeak, marmokak, etab.)
• Defentsiba (erleak, igelak, belugak, landareak, perretxikoak, etab.)

Izaera kimikoaren araberako sailkapena

Gaur egun, toxinak, beren izaera kimikoaren arabera, honela sailka daitezke: toxina proteikoak eta toxina gluzidio-lipido-polipidikoak.

• Toxina proteikoak. Duela zenbait urtetik ezagutzen dira Rouxen eta Yersinen (1888) eta beste ikertzaile batzuen lanei esker.

Rouxek frogatu zuen bazilo difterikoak pozoi bat jariatzen duela, eta pozoi horrek, berez, gaixotasuna akuri batean erreproduzi dezakeela. Toxina difteriko hori benetan bereizten da kanpoko ingurunean. Beste toxina proteiko batzuk aldi berean egoten dira mikrobioen gorputzean eta ingurumenean. Eta proteina-toxina batzuek lotura estua dute mikrobio-gorputzekin.

Pillemerrek eta Eatonek bereziki aztertu zuten toxina tetaniko eta difterikoen egitura. Toxina horiek uretan disolbagarriak dira eta, eskuarki, termolabilak; beroak, argiak eta zahartzeak eragina dute. Azidoek eta baseek suntsitu egiten dituzte, eta formolak produktu berri bihurtzen ditu, Gaston Ramon albaitari eta biologo frantsesak anatoxina izenekoa 1923an. Produktu hau ez da batere kaltegarria, baina ahalmen malutatzailea eta toxinaren immunizazio-jarduera oso-osorik gordetzen ditu. (Burdin & de Lavergne, 1980)

• Toxina gludido-lipido-polipepidikoak. Horiek mikrobioen gorputzari lotuta daude beti. Ernamuina animalia bati injektatuz gero, ez luke inolako erreakziorik sortuko; aitzitik, zain barnetik germen hilak injektatuz gero, animalia hil egiten da ordu gutxitan. Fenomeno horrek agerian uzten du mikrobio-gorputz batean dagoen produktu toxiko baten erreakzioa. Animalia hil izanaren arrazoia endotoxinari egozten zaio, eta ez birulentziari, germena hilik dagoenean ezin baita hil.

Toxina gludiko-lipido-polipepidikoek nerbio-sisteman eragina dute (sistema parasinpatikoa narritatzen dute) eta infekzioaren mesedetan zeregin garrantzitsua dute.

Hauek dira toxina mota ezagunenetako batzuk:

• Atraxikotoxinek bihotz-pultsua, arteria-presioa eta asfixia areagotzen dituzte.
• Zianotoxinak, zianobakterioek sortuak.
• Hemotoxinak: eritrozitoei eraso egiten diete eta odol-korrontetik transmititzen dira.
• Nekrotoxinek, erasaten dieten zelulen nekrosia eragiten dute eta ehunak suntsitzen dituzte; odolean ere banatzen dira eta, gizakien kasuan, batez ere muskuluei eta azalari eragiten diete.
• Neurotoxinek nerbio-sistemari eragiten diote nagusiki.
• Zitotoxinek zelulei eragiten diete banaka, dela modu generikoan, dela zelula mota jakin batzuei.

• Miotoxinek muskuluei eragiten diete eta paralisia eragiten dute.
• Erleek sortutako apitoxinak.
• Mikotoxinak onddoek sortzen dituzte, baina kontzentrazio txikiko animaliei soilik eragiten diete.