Y pedwar mesur ar hugain

Y pedwar mesur ar hugain yw'r gyfundrefn o fesurau caeth a ddaeth yn ganon awdurdodol ym marddoniaeth Gymraeg yr Oesoedd Canol Diweddar, sef cyfnod Beirdd yr Uchelwyr. Rhestr Awdl gywydd Byr a thoddaid Clogyrnach Cyhydedd fer Cyhydedd hir Cyhydedd naw ban Cyrch a chwta Cywydd deuair fyrion Cywydd deuair hirion Cywydd llosgyrnog Englyn cyrch Englyn milwr Englyn penfyr Englyn proest cyfnewidiog Englyn proest cadwynog Englyn unodl union Englyn unodl crwca Gwawdodyn byr Gwawdodyn hir Hir a thoddaid Rhupunt byr Rhupunt hir Tawddgyrch cadwynog Toddaid Y blwch hwn: gweld • sgwrs • golygu

Y blwch hwn: gweld • sgwrs • golygu

Mesur caeth yw'r byr-a-thoddaid na ddylid ei gymysgu â'r hir-a-thoddaid. Mae'n un o'r Pedwar Mesur ar Hugain.

Mae'r mesur hwn yn gyfuniad o'r toddaid byr a'r gyhyhedd fer. Mae'r toddeidiau byr yn gymysg â'r gyhydedd fer, ond ni cheir dau doddaid yn dilyn ei gilydd. Cynhelir yr un brifodl drwy gydol y pennill.

Dyma enghraifft led-gynganeddol o awdl i Dduw gan Gruffudd ab yr Ynad Coch (13g), a gynigir yn Cerdd Dafod, John Morris-Jones (diweddarwyd yr orgraff):

Y Gŵr a'n rhoddes rhiniau — ar dafawd

Ac arawd a geiriau,

A'm troses i gyffes nid gau,

A'm troso i'r trosedd gorau,

I guriaw gorwisg y gruddiau,

I garu Mab Duw diamau,

I gymryd penyd rhag poenau — uffern

Ac affaith bechodau.^[1]

Dyma enghraifft arall o fyr-a-thoddaid o waith Saunders Lewis allan o'r gyfrol Siwan a Cherddi Eraill:

Lle bydd taer lonydd lynu — wrth gêl friw

Galfarïau Cymru

A phêr rym coffus offrymu

Yr eiriol anfeidrol a fu;

Yno bydd gwerth ar d'aberthu

Eglwysig, ar garegl Iesu,

Undod cyfryngdod Crist fry — yn y nen

A than wybren obry.^[2]

Hefyd, dyma fyr-a-thoddaid gan y pencerdd Wiliam Llŷn allan o'i awdl enghreifftiol 'I Ferch':

Doeth gywir, feinir, fwynion — eiriau gwir,

Da tybir, d'atebion;

Deuliw manod, aeliau meinion,

D'air a danwyd i'r dewinion,

D'air â'n agos drwy anogion,

D'air aeth hefyd i'r eithafion:

Doethgar a hawddgar yw hon — digymar

Dig afar, dy gofion.

Nid oes rheol yn nodi faint o linellau o gyhydedd fer y dylid eu cynnwys rhwng y toddeidiau, dim ond rheol yn nodi na ddylid gosod dau doddaid gyda'i gilydd.

• Cerdd Dafod
• Y Pedwar Mesur ar Hugain

• John Morris-Jones, Cerdd Dafod (Gwasg Prifysgol Rhydychen, 1925)