Хаплогрупа H (Y-ДНК)

Хаплогрупа H (Y-ДНК)
Можно време на потекло~48,500 години пред сегашноста
Можно место на потеклоЈужна Азија или Западна Азија[1] или Средна Азија[2][3]
ПредокHIJK
ПотомциH1 (L902/M3061);
H2 (P96);
H3 (Z5857)
Својствени мутацииL901/M2939
Најголеми честотиЈужноазијци и Роми

Хаплогрупата H (Y-DNA), позната и како H-L901/M2939 — хаплогрупа со Y-хромозом.

Примарната гранка H1 (H-M69) и нејзините подклади е една од најдоминантните хаплогрупи меѓу населението во Јужна Азија, особено нејзиниот потомок H1a1 (M52). Примарната гранка на H-M52, H1a1a (H-M82), најчесто се наоѓа кај Ромите, кои потекнуваат од Јужна Азија и мигрирале на Блискиот Исток и Европа, околу почетокот на 2-риот милениум н.е., и народот Кмери кој бил под влијание на индиското население.[4] Многу поретката примарна гранка H3 (Z5857) е исто така концентрирана во Јужна Азија.

Сепак, примарната гранка H2 (P96) се смета дека била пронајдена во ретки нивоа првенствено во Европа и Западна Азија уште од праисторијата. Пронајдена е во остатоци од предгрнчарскиот неолит Б ( ПГГНБ), кој е дел од предгрнчарскиот неолит, неолитска култура со центар во Горна Месопотамија и Левант, која датира пред околу ок. 10,800 – ок. 8,500 години, а исто така и подоцнежната Линискокерамичка култура и неолитска Иберија.[5][6] H2 најверојатно влегла во Европа за време на неолитот со ширењето на земјоделството.[6][7] Нејзината денешна распространетост е составена од различни индивидуални случаи распространети низ Европа и Западна Азија.[8]

Структура

H-L901/M2939 е директен потомок на хаплогрупата GHIJK. Таа има три свои директни потомци на H-L901/M2939 - нивните дефинирачки SNP се како што следува:

  • H1 (L902/M3061)
    • H1a претходно хаплогрупа H1 (M69/Page45, M370)
    • H1b B108, Z34961, Z34962, Z34963, Z34964
  • H2 претходно хаплогрупа F3, (P96, L279, L281, L284, L285, L286, M282)
    • H2a FGC29299/Z19067
    • H2b Z41290
    • H2c Y21618, Z19080
  • H3 (Z5857)
    • H3a (Z5866)
    • H3b (Z13871)

Античка распространетост

Се верува дека H-L901/M2939 се одвоила од HIJK 48.500 години пред сегашноста.[9] Се смета дека ја претставува главната хаплогрупа на Y-хромозомот на палеолитските жители на Јужна Азија. Можно место за воведување може да биде Јужна Азија, бидејќи таму е многу концентрирана.[10]

H1a

Шахре Сухте и Гонур

Шахре Сухте, Иран и Гонур, Туркменистан. H1a1d2 - бронзено време, 3200-1900 п.н.е.[11][12]

H1a АНТИЧКИ ПРИМЕРОЦИ
ИД на примерок Локација Радиојаглероден период Y-ДНК
I11459 Шахре Сухте, Иран 2875-2631 calBCE H1a1d2
I10409 Гонур, Туркменистан 2280-2044 calBCE H1a1d2

Локалитети Гогдара и Барикот

Бидејки има ограничено античко тестирање на ДНК во Јужна Азија, според тоа, постои и ограничена количина на антички примероци за H1a, и покрај тоа што таа денес е многубројна и добро распространета хаплогрупа. Првиот сет на античка ДНК од Јужна Азија бил објавен во март 2018 година Биле собрани 65 примероци од долината Сват во северен Пакистан, од кои 2 и припаѓале на H1a.[13]

H1a АНТИЧКИ ПРИМЕРОЦИ
Дата Подклада Место Земја Култура Придружни хаплогрупи Извор
1100-900 п.н.е H1a1 Гогдара, долина Сват Пакистан железно време E1b1b1b2, E1b1b1b2a
1000-800 п.н.е H1a1 Барикот, долина Сват Пакистан железно време [13]

H2

Најраниот примерок на H2 бил пронајден во предгрнчарската неолитска Б култура на Левант пред 10.000 години.[14] Од античките примероци, јасно е дека H2, исто така, има силна поврзаност со проширувањето на земјоделството од Анадолија во Европа, и најчесто се среќава со хаплогрупата G2a.[15] H2 била пронајдена во неолитска Анадолија, како и во повеќе подоцнежни неолитски култури во Европа, како што е Винчанската култура во Србија,[16] и мегалитската култура на Западна Европа.[16]

Проучувањето од 2021 година покажало нови докази за двонасочна неолитска експанзија во Западна Европа [7] и покажало дека иако H2 е помалку од 0,2% во современата западноевропска популација, таа е повеќе вообичаена за време на неолитот, помеѓу 1,5 и 9%. Тие идентификувале две главни клади H2m и H2d . Во однос на тековната ISOGG номенклатура, H2m се смета дека е дефинирана со мешавина од H2, H2a, H2a1 и H2c1a SNP додека H2d се смета дека е дефинирана со два H2b1 SNP и четири дополнителни SNP кои претходно не биле откриени. Тие процениле дека TMRCA (најнов заеднички предок) за H2d и H2m е ~ 15,4 киа со H2m и H2d проценети TMRCA од ~ 11,8 и ~ 11,9 киа соодветно. H2 разновидноста веројатно постоела кај ловците-собирачи од Блискиот Исток и раните фармери, а последователно се проширила преку неолитската експанзија во Централна и Западна Европа. H2d била пронајдена по должината на внатрешната/дунавската рута во централна Европа, но повеќето H2m индивидуи биле пронајдени по должината на медитеранската рута во Западна Европа, Пиринејскиот Полуостров и на крајот, Ирска.

Ималоп, исто така, две појави на H2a пронајдени во неолитските погребувања на Линкардстаун во југоисточна Ирска.[17] Повеќе неолитски примероци H2 биле пронајдени во Германија и Франција.[18]

H2 антички примероци
Дата Место Земја Култура Придружни хаплогрупи Извор
7300-6750 п.н.е Моца Израел Левантскипредгрнчарски неолит Б E1b1b1b2, T1a1, T1a2a (PPNB од Јордан) [14]
6500-6200 п.н.е Барчин, долина Јенишехир Турција Анадолски неолит G2a, I2C, C1a, J2a
6500-6200 п.н.е Барчин, долина Јенишехир Турција Анадолски неолит G2a, I2C, C1a, J2a [19]
5832–5667 п.н.е Старчево Србија Винча G2a [16]
5710–5662 п.н.е Тел Курду, долината Амик Турција Анадолски неолит J1a2a, G2a2 [20]
5702–5536 п.н.е Старчево Србија Винча G2a [16]
5400–5000 п.н.е Шемели Унгарија Винча G2a2a, G2a2b2a1a [16]
3900–3600 п.н.е Ла Мина, Сорија Шпанија Мегалитска I2a2a1 [16]
3500–2500 п.н.е Монте Сан Бјаџо, Лациј Италија Култура на Риналдоне / Култура на Гаудо [21]
3925–3715 п.н.е Арслантепе Турција Рано бронзено време J2a1a1a2b2a, J1a2b1, E1b1b1b2a1a1, G2a2b1, J2a1a1a2b1b, R1b1a2 [20]
3366–3146 п.н.е Арслантепе Турција Рано бронзено време J2a1a1a2b2a, J1a2b1, E1b1b1b2a1a1, G2a2b1, J2a1a1a2b1b, R1b1a2 [20]
3336–3028 п.н.е Џулиуница Бугарија Бугарско бронзено време G2a2a1a2
2899–2678 п.н.е Пештерата Ел Порталон Шпанија Пред- ѕвонести пехари I2a2a [5]
2470–2060 п.н.е Будимпешта - Бекасмеѓер Унгарија Пред- ѕвонести пехари R1b1a1a2a1a2b1
1881–1700 п.н.е Алалах Турција Левантско средно бронзено време II J1a2a1a2, J2b2, T1a1, L2-L595, J2a1a1a2b2a1b [22]
550–332 п.н.е Бејрут Либан Железно доба III Ахеменидски период G2a2a1a2, G2a2b1a2, J1a2a1a2, I2a1b, Q1b [23]

Современа распространетост

H1a

Јужна Азија

H-M69 е вообичаена помеѓу популациите на Бангладеш, Индија, Шри Ланка, Непал и Пакистан, со помала честота во Авганистан.[2] Највисоката честота на Халпогрупата H била пронајдена во племенските групи како што се 87% кај Корагите, 70% кај Коите и 62% кај Гондите.[24][25] Високите честоти на H-M69 се во Индија, и во дравидската и во индо-ариевската каста (32,9%) ,[26] во Дака, Бангладеш (35,71%),[27] и H-M52 меѓу Калашите (20,5%) во Пакистан.[28]

Хаплогрупата H обично се среќава меѓу индоариевските, дравидските и племенските (индиски, како и пакистанските Калаши) популации во индискиот потконтинент. Во Европа најмногу се среќава кај Ромите, кои припаѓаат претежно (помеѓу 7% и 50%) на подкладата H1a (M82).

Хаплогрупата H-M69 била пронајдена во:

  • Бангладеш - 35,71% (15/42) во примероци од Дака,,[27] и 17.72% (115/649) помеѓу бенгалски примероци од различни области на земјата.
  • Индија - поделена на две зони:
    • Јужна Индија – 27,2% (110/405) од примерок од неодреден етнички состав.[29][30] Хаплогрупата H пронајдена меѓу дравидските племенски групи со најголема честота. Корагите носат 87%, а племето Која имаат 70% хаплогрупа Х. Гондите носат околу 62% од халпогрупата Х.[31] Друга студија ја открила хаплогрупата H-M69 во 26,4% (192/728) од етнички разновидна група примероци од различни региони на Индија.
    • Западна Индија - Во Махараштра - 33,3% од примерокот од (68/204)[32] и во Гуџарат, 20,69% (12/58) меѓу Гуџарати во САД 13.8% (4/29) меѓу неодредените гуџарати во Индија,[33] 26% (13/50) кај Давуди Бохра,[34] 27.27 (6/22) помеѓу Бхилите,[35] 1,56% кај браманите од Гуџарати
    • Северна Индија - Според една студија (Триведи, 2007) е пронајдено 24,5% (44/180) и кај каста и кај племенското население на Северна Индија. Најчесто пронајдени: 44,4% (8/18) кај Утар Прадеш, Чамарите, 20,7% (6/29) кај Раџпутите, 18,3% (9/49) кај Хиндусите во Њу Делхи[36], 16,13% (5/31) меѓу Браманите, 11,11% (6/54) кај Колите, 10,53% (2/19) кај хималаиските Брамани, 10,2% (5/49) кај кашмирските Гуџари, 9,8% (5/51) кај кашмирските Пандити, 10,2% (5/49) во кашмирски Гуџари, 9,8% (5/51) кај кашмирските Пандити, Источна Индија 14,81% (4/27) меѓу Бихарските Пасвани, 9,7% (3/31) меѓу Бенгалците од Западен Бенгал (СБ), 5,56% (1/18) меѓу Браманите од Западен Бенгал.
  • Шри Ланка – во 25,3% (23/91) од примерок од неодреден етнички состав и во 10.3% (4/39) од примероци кај Синхалезите.
    • Непал – една студија ја открила хаплогрупата H-M69 кај приближно 12% од примерокот на мажи од општата популација на Катманду (вклучувајќи 4/77 H-M82, 4/77 H-M52( xM82), и 1/77 H-M69(xM52, APT)) и 6% од примерокот од Неварите (4/66 H-M82).[37] Во друга студија, Y-DNA што припаѓа на Хаплогрупата H-M69 е пронајдена во 25,7% (5/37 = 13,5% H-M69 од село во Округот Моранг, 9/57 = 15,8% H-M69 од село во Округот Читван , и 30/77 = 39,0% H-M69 од друго село во округот Читван) од Тарус во Непал.[38]
    • Авганистан – кај 6,1% Паштуните, во 7,1%Таџикистанците.

Роми

Хаплогрупата H-M82 е главен кластер на лозата кај Ромите, особено балканските Роми, меѓу кои сочинува приближно дури 60% од мажите.[39] Бришење од 2 bp во локусот M82 што ја дефинира оваа хаплогрупа било пријавено и кај една третина од мажите од традиционалната ромска популација што живее во Бугарија, Шпанија и Литванија.[40] Високата распространетост на азиската специфична Y хромозомска хаплогрупа H-M82 го поддржува нивното индиско потекло и хипотезата за мал број основачи кои се разликуваат од една етничка група во Индија (Грешам и неговите соработници, 2001).

Важните проучувања покажуваат ограничена интрогресија на типичната ромска Y-хромозомска хаплогрупа H1 во неколку европски групи, вклучително и приближно 0,61% кај Албанците Геги и 2,48% кај Албанците Тоски.[41]

H1a кај ромската популација
Популација n/Големина на примерок Процент Извор
бугарски Роми 98/248 39,5 [40]
унгарски Роми 34/107 31.8 [42]
косовските Роми 25/42 59,5 [43]
литвански Роми 10/20 50 [40]
македонски Роми 34/57 59.6 [39]
португалски Роми 21/126 16.7 [44]
српски Роми 16/46 34.8 [43]
Словачки Роми 19/62 30,65 [42]
шпански Роми 5/27 18.5 [40]

Европа, Кавказ, Средна Азија и Блискиот Исток

Хаплогрупата H1a се наоѓа на многу пониски нивоа надвор од индискиот потконтинент и ромската популација, но сè уште е присутна кај другите популации:

  • Европа - 0,9% (1/113) H-M82 во примерок од Срби, 2% (1/57) H-M82 во примерок од македонски Грци,[45] 1% (1/92 H-M82) до 2% (1/50 H-M69) [46] од Украинци, H1a2a во 1,3% (1/77) од примерокот на Грци.
  • Кавказ - 2,6% (1/38) H-M82 во примерок од Балкарци,
  • Средна Азија - 12,5% (2/16) H-M52 во примерок од Таџици од Душанбе,[47] 5,19% (7/135) H-M69 во примерок од Салар од Ѓингхај,[48] 5,13% (2/ 39) H (вклучувајќи 1/39 H(xH1, H2) и 1/39 H1) во примерок од Ујгури од округот Јутијан (Керија), Шјинџјианг,[49] 4,65% (6/129) H- M69 во примерок од Монголите од Кингхај, 4,44% (2/45) H-M52 во примерок од Узбеци од Самарканд, 3,56% (17/478) H-M69 и 0,84% (4/478 ) F-M89(xG-M201, H-M69, I-M258, J-M304, L-M20, N-M231, O-M175, P-M45, T-M272) во примерок од Ујгури од областа Хотан, Шјинџјианг, 2,86% (2/70) H-M52 во примерок од Узбеци од Хорезам, 2,44% (1/41) H-M52 во примерок од Ујгури од Казахстан, 1,79% (1/56) H-M52 во примерок од Узбеци од Бухара, 1,71% (3/175) H-M69 во примерок од Хуи од областа Чанги, Шјинџјианг, 1,59% (1/63 ) H-M52 во примерок од Узбеци од долината Фергана, 1,56% (1/64) H1 во примерок од Ујгури од селото Карчуга, Шјинџјианг, 1,32% (1/ 76) H2 во примерок од Ујгури од градот Хорикол, округот Ават, Шјинџјианг, 0,99% (1/101) H-M69 во примерок од Казаци од областа Хами, Шјинџјианг.
  • Западна Азија - 6% (1/17) H-M52 во примерок од Турци, 5% (1/20) H-M69 во примерок од Сиријци, 4% (2/53 ) H-M52 во примерок од Иранци од Самарканд, 2,6% (3/117) H-M82 во примерок од јужен Иран,[50] 4,3% (7/164) од мажи од Обединетите Арапски Емирати,[51] 2% од мажите од Оман,[52] 1,9% (3/157) од мажите од Саудиска Арабија,[53] 1,4% (1/72 H-M82) од мажите од Катар, и 0,6% (3/523) H-M370 во друг примерок Турци.[54]

Источна и Југоисточна Азија

На најисточниот степен на неговата распространетост, хаплогрупата H-M69 била пронајдена кај Тајланѓаните од Тајланд (1/17 = 5,9% H-M69 Северен Тајланд;[55] 2/290 = 0,7% H-M52 северен Тајланд;[56] 2/75 = 2,7% H-M69 (xM52) и 1/75 = 1,3% H-M52 (xM82) општа популација на Тајланд [57] ), Балијци (19/551 = 3,45% H-M69), Тибетќани (3/156 = 1,9% H-M69 (xM52, APT)),[58] Филипинци од јужен Лусон (1/55 = 1,8% H-M69 (xM52) [57] ), Бамари од Мјанмар (1/59 = 1,7% H-M82, при што релевантниот поединец бил земен примерок во регионот Баго),[59] Чами од Бин Туан, Виетнам (1/59 = 1,7% H-M69), и Монголци (1/149 = 0,7% H-M69). Подкладата H-M39/M138 е забележана во близина на Камбоџа, вклучувајќи еден примерок во примерок од шест Камбоџанци и еден примерок од 18 лица од Камбоџа и Лаос.[60] Студијата за геном за Кмерите резултирала со просечно количество од 16,5% од кмерите кои припаѓаат на Y-ДНК H.

H1b

H1b е дефиниран од SNP - B108, Z34961, Z34962, Z34963 и Z34964.[61] Откриен само во 2015 година, H1b беше откриен во еден примерок од поединец во Мјанмар.[62] Поради тоа што е класифициран само неодамна, во моментов нема студии за снимање на H1b кај современите популации.

H2

H2 (H-P96), којa е дефиниранa од седум SNP - P96, M282, L279, L281, L284, L285 и L286 - е единствената примарна гранка пронајдена главно надвор од Јужна Азија. Порано била именувана како F3, H2 била рекласифицирана како припадник на хаплогрупата H поради споделување на маркерот M3035 со H1.[63] Иако е пронајдена во бројни антички примероци, H2 ретко е пронајдена кај современите популации низ Западна Евроазија.

H2 кај современите популации
Регион Популација n/Големина на примерокот Процент Извор
Средна Азија Долани 1/76 1.3 [64]
Западна Азија ОАЕ 1/164 0,6
Западна Азија Јужен Иран 2/117 1.7 [65]
Западна Азија Асирци 1/181 0,5 [66]
Западна Азија Ерменија 5/900 0,6 [67]
Јужна Европа Сардинија 2/1194 0.2 [68]

H3

H3 (Z5857) како H1, исто така е главно центрирана во Јужна Азија, иако на многу пониски честоти.[62]

Како и другите гранки на H, поради тоа што е ново класифицирана, не е експлицитно пронајдена во современите иследувања на населението. Примероците кои припаѓаат на H3 најверојатно биле означени под F*. Во тестирањето на потрошувачите, таа е пронајдена главно меѓу јужните Индијанци и Шри Ланка, како и други области на Азија, како што е Арабија.

Следната табела дава резиме на повеќето проучувања кои конкретно ги тестирале подкладите H1a1a (H-M82) и H2 (H-P96), порано F3, покажувајќи ја нејзината распространтост во различни делови на светот.[69]

Континент или Регион Земја или етничка припадност Големина на примерок H1a1a (M82) фрек. (%) Извор
Источна/Југоисточна Азија Камбоџа 6 16.67 Сенгупта и соработниците, 2006
Источна/Југоисточна Азија Камбоџа/Лаос 18 5.56 Андерхил и соработниците, 2000
Јужна Азија Непал 188 4.25 Гајден и соработниците, 2007
Јужна Азија Афганистан 204 3.43 Хабер и соработниците, 2012
Јужна Азија Малезиски Индијци 301 18.94 Памјав и соработниците, 2011
Јужна Азија Терај - Непал 197 10.66 Форнарино и соработниците, 2009
Јужна Азија Хиндуси – Њу Делхи 49 10.2 Форнарино и соработниците, 2009
Јужна Азија племиња од Андра Прадеш 29 27.6 Форнарино и соработниците, 2009
Јужна Азија племе Ченчу - Индија 41 36.6 Кивисилд и соработниците, 2003
Јужна Азија племе Која - Индија 41 70.7 Кивисилд и соработниците, 2003
Јужна Азија Западна Бенгалска Индија 31 9.6 Кивисилд и соработниците, 2003
Јужна Азија Конканашта Брахмин - Индија 43 9.3 Кивисилд и соработниците, 2003
Јужна Азија Гуџарт - Индија 29 13.8 Кивисилд и соработниците, 2003
Јужна Азија Ламбади - Индија 35 8.6 Кивисилд и соработниците, 2003
Јужна Азија Пенџап - Индија 66 4.5 Кивисилд и соработниците, 2003
Јужна Азија Синхалези од Шри Ланка 39 10.3 Кивисилд и соработниците, 2003
Јужна Азија Југозападна Индија 842 14.49 Рај и соработниците, 2012
Јужна Азија Јужна Индија 1845 20.05 Рај и соработниците, 2012
Јужна Азија Средна Индија 863 14.83 Рај и соработниците, 2012
Јужна Азија Северна Индија 622 13.99 Рај и соработниците, 2012
Јужна Азија Источна Индија 1706 8.44 Рај и соработниците, 2012
Јужна Азија Западна Индија 501 17.17 Рај и соработниците, 2012
Јужна Азија Североисточна Индија 1090 0.18 Рај и соработниците, 2012
Јужна Азија Андамански Остров 20 0 Тангарај и соработниците, 2003
Близок Исток и Северна Африка Саудиска Арабија 157 0.64 Абу Амеро и соработниците, 2009
Близок Исток и Северна Африка Туркски народи 523 0.19 Џиниоглу и соработниците, 2004
Близок Исток и Северна Африка Иран 150 2 Абу Амеро и соработниците, 2009
Близок Исток и Северна Африка Иран 938 1.2 Гругни и соработниците, 2012

Наводи

  1. ↑ Mahal, David G.; Matsoukas, Ianis G. (2018). „The Geographic Origins of Ethnic Groups in the Indian Subcontinent: Exploring Ancient Footprints with Y-DNA Haplogroups“. Frontiers in Genetics. 9: 4. doi:10.3389/fgene.2018.00004. PMC 5787057. PMID 29410676.
  2. ↑ 2,0 2,1 „Afghanistan's ethnic groups share a Y-chromosomal heritage structured by historical events“. PLOS ONE. 7 (3): e34288. 2012. Bibcode:2012PLoSO...734288H. doi:10.1371/journal.pone.0034288. PMC 3314501. PMID 22470552.CS1-одржување: display-автори (link)
  3. ↑ Tariq, Muhammad; Ahmad, Habib; Hemphill, Brian E.; Farooq, Umar; Schurr, Theodore G. (2022). „Contrasting maternal and paternal genetic histories among five ethnic groups from Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan“. Scientific Reports. 12 (1): 1027. Bibcode:2022NatSR..12.1027T. doi:10.1038/s41598-022-05076-3. PMC 8770644 Проверете ја вредноста |pmc= (help). PMID 35046511 Проверете ја вредноста |pmid= (help).
  4. ↑ „Polarity and temporality of high-resolution y-chromosome distributions in India identify both indigenous and exogenous expansions and reveal minor genetic influence of Central Asian pastoralists“. American Journal of Human Genetics. 78 (2): 202–221. February 2006. doi:10.1086/499411. PMC 1380230. PMID 16400607.CS1-одржување: display-автори (link)
  5. ↑ 5,0 5,1 „Ancient genomes link early farmers from Atapuerca in Spain to modern-day Basques“. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 112 (38): 11917–11922. September 2015. Bibcode:2015PNAS..11211917G. doi:10.1073/pnas.1509851112. PMC 4586848. PMID 26351665.CS1-одржување: display-автори (link)
  6. ↑ 6,0 6,1 „Ancient DNA from European early neolithic farmers reveals their near eastern affinities“. PLOS Biology. 8 (11): e1000536. November 2010. doi:10.1371/journal.pbio.1000536. PMC 2976717. PMID 21085689.CS1-одржување: display-автори (link)
  7. ↑ 7,0 7,1 Rohrlach, Adam B.; Papac, Luka; Childebayeva, Ainash; Rivollat, Maïté; Villalba-Mouco, Vanessa; Neumann, Gunnar U.; Penske, Sandra; Skourtanioti, Eirini; и др. (22 July 2021). „Using Y-chromosome capture enrichment to resolve haplogroup H2 shows new evidence for a two-path Neolithic expansion to Western Europe“. Scientific Reports. 11 (1): 15005. doi:10.1038/s41598-021-94491-z. PMC 8298398 Проверете ја вредноста |pmc= (help). PMID 34294811 Проверете ја вредноста |pmid= (help).
  8. ↑ St. Clairl, Michael (March 2018). „Haplogroup H-M2713“ (PDF). St. Clair Database. Архивирано од изворникот (PDF) на 2018-06-26. Посетено на 2024-02-09.
  9. ↑ „H YTree“. YFull.
  10. ↑ Tariq, Muhammad; Ahmad, Habib; Hemphill, Brian E.; Farooq, Umar; Schurr, Theodore G. (19 January 2022). „Contrasting maternal and paternal genetic histories among five ethnic groups from Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan“. Scientific Reports (англиски). 12 (1): 1027. Bibcode:2022NatSR..12.1027T. doi:10.1038/s41598-022-05076-3. ISSN 2045-2322. PMC 8770644 Проверете ја вредноста |pmc= (help). PMID 35046511 Проверете ја вредноста |pmid= (help).
  11. ↑ Narasimhan, Vagheesh M.; и др. (2019). „The formation of human populations in South and Central Asia“. Science. 365 (6457). doi:10.1126/science.aat7487. PMC 6822619. PMID 31488661.
  12. ↑ „Indus Valley DNA“. 2 May 2022.
  13. ↑ 13,0 13,1 Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име Narasimhan_2018.
  14. ↑ 14,0 14,1 „Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East“. Nature. 536 (7617): 419–424. August 2016. Bibcode:2016Natur.536..419L. doi:10.1038/nature19310. PMC 5003663. PMID 27459054.CS1-одржување: display-автори (link)
  15. ↑ „Early farmers from across Europe directly descended from Neolithic Aegeans“. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 113 (25): 6886–6891. June 2016. Bibcode:2016PNAS..113.6886H. doi:10.1073/pnas.1523951113. PMC 4922144. PMID 27274049.CS1-одржување: display-автори (link)
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 16,5 „Parallel palaeogenomic transects reveal complex genetic history of early European farmers“. Nature. 551 (7680): 368–372. November 2017. Bibcode:2017Natur.551..368L. doi:10.1038/nature24476. PMC 5973800. PMID 29144465.CS1-одржување: display-автори (link)
  17. ↑ Cassidy, Lara M.; Maoldúin, Ros Ó; Kador, Thomas; Lynch, Ann; Jones, Carleton; Woodman, Peter C.; Murphy, Eileen; Ramsey, Greer; и др. (17 June 2020). „A dynastic elite in monumental Neolithic society“. Nature. 582 (7812): 384–388. Bibcode:2020Natur.582..384C. doi:10.1038/s41586-020-2378-6. ISSN 0028-0836. PMC 7116870. PMID 32555485.
  18. ↑ Rivollat, Maïté; Jeong, Choongwon; Schiffels, Stephan; Küçükkalıpçı, İşil; Pemonge, Marie-Hélène; Rohrlach, Adam Benjamin; Alt, Kurt W.; Binder, Didier; и др. (29 May 2020). „Ancient genome-wide DNA from France highlights the complexity of interactions between Mesolithic hunter-gatherers and Neolithic farmers“. Science Advances. 6 (22): eaaz5344. Bibcode:2020SciA....6.5344R. doi:10.1126/sciadv.aaz5344. PMC 7259947. PMID 32523989.
  19. ↑ Mathieson I, Lazaridis I, Rohland N, Mallick S, Patterson N, Roodenberg SA, Harney E, Stewardson K, Fernandes D, Novak M, Sirak K (10 October 2015). „Eight thousand years of natural selection in Europe“. bioRxiv 10.1101/016477.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 Skourtanioti, Eirini; Erdal, Yilmaz S.; Frangipane, Marcella; Balossi Restelli, Francesca; Yener, K. Aslıhan; Pinnock, Frances; Matthiae, Paolo; Özbal, Rana; и др. (2020). „Genomic History of Neolithic to Bronze Age Anatolia, Northern Levant, and Southern Caucasus“. Cell. 181 (5): 1158–1175.e28. doi:10.1016/j.cell.2020.04.044. PMID 32470401. |hdl-access= бара |hdl= (help)
  21. ↑ Antonio, Margaret L.; Gao, Ziyue; M. Moots, Hannah (2019). „Ancient Rome: A genetic crossroads of Europe and the Mediterranean“. Science (англиски). Washington D.C.: American Association for the Advancement of Science (објав. 8 November 2019). 366 (6466): 708–714. Bibcode:2019Sci...366..708A. doi:10.1126/science.aay6826. PMC 7093155. PMID 31699931. |hdl-access= бара |hdl= (help)
  22. ↑ Skourtanioti, Eirini; Erdal, Yilmaz; Frangipane, Marcella; Balossi Restelli, Francesca; Yener, K (2020). „Genomic History of Neolithic to Bronze Age Anatolia, Northern Levant, and Southern Caucasus“. Cell. 181 (5): 1158–1175.e28. doi:10.1016/j.cell.2020.04.044. PMID 32470401. |hdl-access= бара |hdl= (help)
  23. ↑ Haber, Marc. „A Genetic History of the Near East from an aDNA Time Course Sampling Eight Points in the Past 4,000 Years“. Cell.
  24. ↑ „Independent origins of Indian caste and tribal paternal lineages“. Current Biology. 14 (3): 231–235. February 2004. doi:10.1016/j.cub.2004.01.024. PMID 14761656.
  25. ↑ „The genetic heritage of the earliest settlers persists both in Indian tribal and caste populations“. American Journal of Human Genetics. 72 (2): 313–332. February 2003. doi:10.1086/346068. PMC 379225. PMID 12536373.CS1-одржување: display-автори (link)
  26. ↑ „A prehistory of Indian Y chromosomes: evaluating demic diffusion scenarios“. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 103 (4): 843–848. January 2006. Bibcode:2006PNAS..103..843S. doi:10.1073/pnas.0507714103. PMC 1347984. PMID 16415161.CS1-одржување: display-автори (link)
  27. ↑ 27,0 27,1 Poznik, G. David; Xue, Yali; Mendez, Fernando L.; Willems, Thomas F.; Massaia, Andrea; Wilson Sayres, Melissa A.; Ayub, Qasim; McCarthy, Shane A.; Narechania, Apurva (June 2016). „Punctuated bursts in human male demography inferred from 1,244 worldwide Y-chromosome sequences“. Nature Genetics. 48 (6): 593–599. doi:10.1038/ng.3559. ISSN 1061-4036. PMC 4884158. PMID 27111036.
  28. ↑ „Y-chromosomal evidence for a limited Greek contribution to the Pathan population of Pakistan“. European Journal of Human Genetics. 15 (1): 121–126. January 2007. doi:10.1038/sj.ejhg.5201726. PMC 2588664. PMID 17047675.CS1-одржување: display-автори (link)
  29. ↑ „Dual origins of the Japanese: common ground for hunter-gatherer and farmer Y chromosomes“. Journal of Human Genetics. 51 (1): 47–58. 2006. doi:10.1007/s10038-005-0322-0. PMID 16328082.
  30. ↑ „Balinese Y-chromosome perspective on the peopling of Indonesia: genetic contributions from pre-neolithic hunter-gatherers, Austronesian farmers, and Indian traders“. Human Biology. 77 (1): 93–114. February 2005. doi:10.1353/hub.2005.0030. PMID 16114819. |hdl-access= бара |hdl= (help)CS1-одржување: display-автори (link)
  31. ↑ „The Indian origin of paternal haplogroup R1a1* substantiates the autochthonous origin of Brahmins and the caste system“. Journal of Human Genetics. 54 (1): 47–55. January 2009. doi:10.1038/jhg.2008.2. PMID 19158816.
  32. ↑ Sahoo, Sanghamitra; Singh, Anamika; Himabindu, G.; Banerjee, Jheelam; Sitalaximi, T.; Gaikwad, Sonali; Trivedi, R.; Endicott, Phillip; Kivisild, Toomas (24 January 2006). „A prehistory of Indian Y chromosomes: Evaluating demic diffusion scenarios“. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 103 (4): 843–848. Bibcode:2006PNAS..103..843S. doi:10.1073/pnas.0507714103. ISSN 0027-8424. PMC 1347984. PMID 16415161.
  33. ↑ Kivisild, T.; Rootsi, S.; Metspalu, M.; Mastana, S.; Kaldma, K.; Parik, J.; Metspalu, E.; Adojaan, M.; Tolk, H.-V. (February 2003). „The Genetic Heritage of the Earliest Settlers Persists Both in Indian Tribal and Caste Populations“. The American Journal of Human Genetics. 72 (2): 313–332. doi:10.1086/346068. ISSN 0002-9297. PMC 379225. PMID 12536373.
  34. ↑ Eaaswarkhanth, Muthukrishnan; Haque, Ikramul; Ravesh, Zeinab; Romero, Irene Gallego; Meganathan, Poorlin Ramakodi; Dubey, Bhawna; Khan, Faizan Ahmed; Chaubey, Gyaneshwer; Kivisild, Toomas (March 2010). „Traces of sub-Saharan and Middle Eastern lineages in Indian Muslim populations“. European Journal of Human Genetics. 18 (3): 354–363. doi:10.1038/ejhg.2009.168. ISSN 1018-4813. PMC 2859343. PMID 19809480.
  35. ↑ Sharma, Swarkar; Rai, Ekta; Sharma, Prithviraj; Jena, Mamata; Singh, Shweta; Darvishi, Katayoon; Bhat, Audesh K.; Bhanwer, A. J. S.; Tiwari, Pramod Kumar (January 2009). „The Indian origin of paternal haplogroup R1a1 * substantiates the autochthonous origin of Brahmins and the caste system“. Journal of Human Genetics (англиски). 54 (1): 47–55. doi:10.1038/jhg.2008.2. ISSN 1435-232X. PMID 19158816.
  36. ↑ Battaglia V, Fornarino S, Al-Zahery N, Olivieri A, Pala M, Myres NM, и др. (June 2009). „Y-chromosomal evidence of the cultural diffusion of agriculture in Southeast Europe“. European Journal of Human Genetics. 17 (6): 820–830. doi:10.1038/ejhg.2008.249. PMC 2947100. PMID 19107149.
  37. ↑ Gayden T, Cadenas AM, Regueiro M, Singh NB, Zhivotovsky LA, Underhill PA, и др. (May 2007). „Хималаите како насочена бариера за генскиот тек“. American Journal of Human Genetics (5. изд.). 80 (5): 884–894. doi:10.1086/516757. PMC 1852741. PMID 17436243.
  38. ↑ Предлошка:Цитирај списание
  39. ↑ 39,0 39,1 „High-resolution phylogenetic analysis of southeastern Europe traces major episodes of paternal gene flow among Slavic populations“. Molecular Biology and Evolution. 22 (10): 1964–1975. October 2005. doi:10.1093/molbev/msi185. PMID 15944443.CS1-одржување: display-автори (link)
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 40,3 „Origins and divergence of the Roma (gypsies)“. American Journal of Human Genetics. 69 (6): 1314–1331. December 2001. doi:10.1086/324681. PMC 1235543. PMID 11704928.
  41. ↑ „Y-STR variation in Albanian populations: implications on the match probabilities and the genetic legacy of the minority claiming an Egyptian descent“. International Journal of Legal Medicine. 124 (5): 363–370. September 2010. doi:10.1007/s00414-010-0432-x. PMID 20238122.CS1-одржување: display-автори (link)
  42. ↑ 42,0 42,1 „Genetic structure of the paternal lineage of the Roma people“. American Journal of Physical Anthropology. 145 (1): 21–29. May 2011. doi:10.1002/ajpa.21454. PMID 21484758.
  43. ↑ 43,0 43,1 „Divergent patrilineal signals in three Roma populations“. American Journal of Physical Anthropology. 144 (1): 80–91. January 2011. doi:10.1002/ajpa.21372. PMID 20878647.
  44. ↑ „A perspective on the history of the Iberian gypsies provided by phylogeographic analysis of Y-chromosome lineages“. Annals of Human Genetics. 72 (Pt 2): 215–227. March 2008. doi:10.1111/j.1469-1809.2007.00421.x. PMID 18205888.
  45. ↑ „Y-chromosomal evidence of the cultural diffusion of agriculture in Southeast Europe“. European Journal of Human Genetics. 17 (6): 820–830. June 2009. doi:10.1038/ejhg.2008.249. PMC 2947100. PMID 19107149.CS1-одржување: display-автори (link)
  46. ↑ „The genetic legacy of Paleolithic Homo sapiens sapiens in extant Europeans: a Y chromosome perspective“. Science. 290 (5494): 1155–1159. November 2000. Bibcode:2000Sci...290.1155S. doi:10.1126/science.290.5494.1155. PMID 11073453.CS1-одржување: display-автори (link)
  47. ↑ „The Eurasian heartland: A continental perspective on Y-chromosome diversity“. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 98 (18): 10244–10249. August 2001. Bibcode:2001PNAS...9810244W. doi:10.1073/pnas.171305098. PMC 56946. PMID 11526236.CS1-одржување: display-автори (link)
  48. ↑ Lu Yan (2011), "Genetic Mixture of Populations in Western China." Shanghai: Fudan University, 2011: 1-84. (Doctoral dissertation in Chinese: 陆艳, “中国西部人群的遗传混合”, 上海：复旦大学，2011: 1-84.)
  49. ↑ LIU Shuhu, NIZAM Yilihamu, RABIYAMU Bake, ABDUKERAM Bupatima, and DOLKUN Matyusup, "A study of genetic diversity of three isolated populations in Xinjiang using Y-SNP." Acta Anthropologica Sinica, 2018, 37(1): 146-156.
  50. ↑ „Iran: tricontinental nexus for Y-chromosome driven migration“. Human Heredity. 61 (3): 132–143. 2006. doi:10.1159/000093774. PMID 16770078.
  51. ↑ „Y-chromosome diversity characterizes the Gulf of Oman“. European Journal of Human Genetics. 16 (3): 374–386. March 2008. doi:10.1038/sj.ejhg.5201934. PMID 17928816.
  52. ↑ „The Levant versus the Horn of Africa: evidence for bidirectional corridors of human migrations“. American Journal of Human Genetics. 74 (3): 532–544. March 2004. doi:10.1086/382286. PMC 1182266. PMID 14973781.CS1-одржување: display-автори (link)
  53. ↑ „Saudi Arabian Y-Chromosome diversity and its relationship with nearby regions“. BMC Genetics. 10: 59. September 2009. doi:10.1186/1471-2156-10-59. PMC 2759955. PMID 19772609.
  54. ↑ „Excavating Y-chromosome haplotype strata in Anatolia“. Human Genetics. 114 (2): 127–148. January 2004. doi:10.1007/s00439-003-1031-4. PMID 14586639.CS1-одржување: display-автори (link)
  55. ↑ „Patrilineal perspective on the Austronesian diffusion in Mainland Southeast Asia“. PLOS ONE. 7 (5): e36437. 2012. Bibcode:2012PLoSO...736437H. doi:10.1371/journal.pone.0036437. PMC 3346718. PMID 22586471.CS1-одржување: display-автори (link)
  56. ↑ „Y chromosomal evidence on the origin of northern Thai people“. PLOS ONE. 12 (7): e0181935. 2017. Bibcode:2017PLoSO..1281935B. doi:10.1371/journal.pone.0181935. PMC 5524406. PMID 28742125.
  57. ↑ 57,0 57,1 „Taiwan Y-chromosomal DNA variation and its relationship with Island Southeast Asia“. BMC Genetics. 15: 77. June 2014. doi:10.1186/1471-2156-15-77. PMC 4083334. PMID 24965575.
  58. ↑ „The Himalayas as a directional barrier to gene flow“. American Journal of Human Genetics. 80 (5): 884–894. May 2007. doi:10.1086/516757. PMC 1852741. PMID 17436243.CS1-одржување: display-автори (link)
  59. ↑ „Retrieving Y chromosomal haplogroup trees using GWAS data“. European Journal of Human Genetics. 22 (8): 1046–1050. August 2014. doi:10.1038/ejhg.2013.272. PMC 4350590. PMID 24281365.CS1-одржување: display-автори (link)
  60. ↑ „Y chromosome sequence variation and the history of human populations“. Nature Genetics. 26 (3): 358–361. November 2000. doi:10.1038/81685. PMID 11062480.CS1-одржување: display-автори (link)
  61. ↑ International Society of Genetic Genealogy (25 May 2016). „Y-DNA Haplogroup Tree 2016 Version: 11.144“.
  62. ↑ 62,0 62,1 „A recent bottleneck of Y chromosome diversity coincides with a global change in culture“. Genome Research. 25 (4): 459–466. April 2015. doi:10.1101/gr.186684.114. PMC 4381518. PMID 25770088.CS1-одржување: display-автори (link)„Supplementary Information“ (PDF).
  63. ↑ „Seeing the wood for the trees: a minimal reference phylogeny for the human Y chromosome“. Human Mutation. 35 (2): 187–191. February 2014. doi:10.1002/humu.22468. PMID 24166809.
  64. ↑ „A study of genetic diversity of three isolated populations in Xinjiang using Y-SNP“. Acta Anthropologica Sinica. 2018. Архивирано од изворникот на 2019-01-14. Посетено на 2024-02-09.
  65. ↑ „Iran: tricontinental nexus for Y-chromosome driven migration“. Human Heredity. 61 (3): 132–143. 2006. doi:10.1159/000093774. PMID 16770078.
  66. ↑ „Assyrian“. FamilyTreeDNA. Gene by Gene, Ltd.
  67. ↑ „Armenian DNA Project“. FamilyTreeDNA. Gene by Gene, Ltd.
  68. ↑ „Low-pass DNA sequencing of 1200 Sardinians reconstructs European Y-chromosome phylogeny“. Science. 341 (6145): 565–569. August 2013. Bibcode:2013Sci...341..565F. doi:10.1126/science.1237947. PMC 5500864. PMID 23908240.CS1-одржување: display-автори (link)
  69. ↑ „The phylogeography of Y-chromosome haplogroup h1a1a-m82 reveals the likely Indian origin of the European Romani populations“. PLOS ONE. 7 (11): e48477. 2012. Bibcode:2012PLoSO...748477R. doi:10.1371/journal.pone.0048477. PMC 3509117. PMID 23209554.CS1-одржување: display-автори (link)

Надворешни врски

Information related to Хаплогрупа H (Y-ДНК)
Index: pl ar de en es fr it arz nl ja pt ceb sv uk vi war zh ru af ast az bg zh-min-nan bn be ca cs cy da et el eo eu fa gl ko hi hr id he ka la lv lt hu mk ms min no nn ce uz kk ro simple sk sl sr sh fi ta tt th tg azb tr ur zh-yue hy my ace als am an hyw ban bjn map-bms ba be-tarask bcl bpy bar bs br cv nv eml hif fo fy ga gd gu hak ha hsb io ig ilo ia ie os is jv kn ht ku ckb ky mrj lb lij li lmo mai mg ml zh-classical mr xmf mzn cdo mn nap new ne frr oc mhr or as pa pnb ps pms nds crh qu sa sah sco sq scn si sd szl su sw tl shn te bug vec vo wa wuu yi yo diq bat-smg zu lad kbd ang smn ab roa-rup frp arc gn av ay bh bi bo bxr cbk-zam co za dag ary se pdc dv dsb myv ext fur gv gag inh ki glk gan guw xal haw rw kbp pam csb kw km kv koi kg gom ks gcr lo lbe ltg lez nia ln jbo lg mt mi tw mwl mdf mnw nqo fj nah na nds-nl nrm nov om pi pag pap pfl pcd krc kaa ksh rm rue sm sat sc trv stq nso sn cu so srn kab roa-tara tet tpi to chr tum tk tyv udm ug vep fiu-vro vls wo xh zea ty ak bm ch ny ee ff got iu ik kl mad cr pih ami pwn pnt dz rmy rn sg st tn ss ti din chy ts kcg ve
Prefix: a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Portal di Ensiklopedia Dunia

Portal : Agama
Agama
Portal : Bahasa
Bahasa
Portal : Biografi
Biografi
Portal : Budaya
Budaya
Portal : Ekonomi
Ekonomi
Portal : Elektronika
Elektronika
Portal : Film
Film
Portal : Filsafat
Filsafat
Portal : Geografi
Geografi
Portal : Indonesia
Indonesia
Portal : Ilmu
Ilmu
Portal : Lingkungan
Lingkungan
Portal : Masyarakat
Masyarakat
Portal : Matematika
Matematika
Portal : Militer
Militer
Portal : Mitologi
Mitologi
Portal : Musik
Musik
Portal : Olahraga
Olahraga
Portal : Pendidikan
Pendidikan
Portal : Politik
Politik
Portal : Sastra
Sastra
Portal : Sejarah
Sejarah
Portal : Seni
Seni
Portal : Teknologi
Teknologi
Kembali kehalaman sebelumnya