gwalldaolioù an 13 a viz Du 2015 e Pariz

coordinated terrorist attack

Rann eus	sponterezh e Bro-C'hall, sponterezh islamek en Europa
Stad	Bro-C'hall
E tiriad	Pariz, Saint-Denis, Saint-Denis
Gwerzhid-eur	Central European Time
Daveennoù douaroniel	48°51′47″N 2°22′14″E
Deiziad	13 Du 2015
Perzhiad	Stad Islamour, Abdelhamid Abaaoud, Guillaume Barreau-Decherf, Christophe Lellouche
Abeg pennañ	Islamic extremism, foreign involvement in the Syrian civil war
Efed	2015 Saint-Denis raid
Immediate cause of	Reactions to the November 2015 Paris attacks
Armament	AKM, Greunadenn (arm), explosive belt
Bukenn	sivil
Rummad evit ar c'hartennoù	Category:Maps of November 2015 Paris attacks

Gwalldaolioù a voe kaset da benn e Pariz d'an 13 a viz Du 2015, adalek serr-noz, gant tud eus ar Stad Islamek hervez a voe embannet gant pennoù an aozadur.
Fuzuilhadennoù, tarzhadennoù-emlazh a voe en 10vet hag 11vet arondisamantoù (Straed Bichat, straed La Fontaine-au-Roi, straed Charonne, er Bataclan, ha boulouard Voltaire), hag un dagadenn all a voe e Saint-Denis tro-dro d'ar sportva Stad Frañs ivez.

129 den a zo bet lazhet e-kerzh ar gwalldaolioù^[1], 352 gloazet, 99 anezho o vezañ en arvar bras da vare an darvoudoù^[2].

Dre an niver a dud lazhet ez eo ar gwalldaolioù gwashañ a zo bet e Bro-C'hall abaoe fin an Eil Brezel-bed^[3].

20 tamallad, 6 anezho marvet e Siria bete-gouzout, zo barnet gant lez-asizoù a-ratozh Pariz adalek an 8 a viz Gwengolo 2021.

Notenn : an niver a vretoned n'eo ket anavezet.

Disorc'h d'an 20 a viz Du 2015
(renkadur dre an niver a gouzañverien)

Broadelezh	Lazhet	Gloazet	Hollad
Frañs	102	321	423
Belgia	3	1	4[4]
Chile	3	0	3[5]
Portugal	3	0	3[6]
Roumania	2[7]	2[8]	4
Mec'hiko		1	3
Aljeria	2	0	2[9]
Alamagn	2	0	2[10]
Stadoù-Unanet	2	0	2
Tunizia	2	0	2
Venezuela	1	2	3
Italia	1	2[11]	3
Spagn	1	1	2
Maroko	1	2	3
Sveden	1	1	2
Senegal	1	0	1[12]
Rouantelezh-Unanet	1	0	1
Serbia	0	7	7[13]
Izelvroioù	0	3	3
Brazil	0	2	2
Aostralia	0	1	1
Aostria	0	1	1[14]
Sina	0	1	1[15]
Kolombia	0	1	1[16]
Iwerzhon	0	1	1
Suis	0	1	1
Holl vroadelezhioù kemmesket	130	351[17]

Miz Genver 2015 : ar vreudeur Kouachi hag Amedy Coulibaly, en anv ar strollad Al-Qaida e Yemen hag en hini ar Stad Islamek, o devoa aozet un heuliad gwalldaolioù hag a grogas gant al lazhadeg e sez ar gazetenn Charlie Hebdo hag a echuas gant tagadenn an Hyper Cacher, ur gourmarc'had yuzev. Seitek den a voe lazhet e-kerzh an argadennoù.

1. Bilal Hadfi, 20 vloaz
2. Dianav
3. Dianav

1. Brahim Abdeslam, 31 bloaz
2. Abdelhamid Abaaoud, 27 vloaz
3. Dianav

1. Omar Ismaël Mostefaï, 29 bloaz
2. Samy Amimour, 28 vloaz
3. Dianav

1. Salah Abdeslam, 26 vloaz
2. Mohamed Abrini, 30 vloaz
3. Dianav^[18]
4. Dianav

Steuñv Vigipirate :

• D'an 8 a viz Genver 2015, ar steuñv Vigipirate a oa bet lakaet el live « diwall gwalldaol » e Pariz, dre urzhioù ar pennmaodiern gall Manuel Valls.
• D'an 12 a viz Genver 2015, Prezidant ar Republik, a zo e penn al luioù gall, a lakaas an oberiadur Sentinelle da dalvezout war an tiriad gall a-bezh evit talañ ouzh ar riskl a sponterezh ha difenn al lec'hioù arvarus dre ar vro. An oberiadur a gendalc'h hiziv-an-deiz c'hoazh.
• Stad a reuziad : d'an 19 a viz Du 2015 e oa bet votet astenn ar stad a reuziad bet embannet gant ur C'huzul maodierned dreistordinal e-pad an nozvezh eus an 13 d'ar 14 a viz Du^[19].
• D'ar 16 a viz Kerzu 2015 ez eo bet embannet ul listenn gant rektorelezh Pariz hag ar prefeti evit talañ ouzh ar riskloù er skolioù. El listenn-se e kaver mennozhioù evel lakaat dorioù-surentez, kameriaoù^[20].

#PrayForParis Lugan deveret diouzh hini Je suis Charlie	Kounlec'h en ur straed e Pariz d'an 19 a viz Du 2015

Un arouez liammet gant an hashtag #Pray4Paris (Pray for Paris, "Pedit evit Pariz") war Twitter zo bet krouet evit ma c'hellfe an dud diskouez pegen heuget e oant gant ar gwalldaolioù hag evit bezañ kengred gant ar c'houzañvidi hag ar bobl c'hall.
Al lugan Peace4Paris, gant ul logo savet gant ar Breton Jean Jullien, a zo bet implijet war ar rouedadoù sokial.

Ken spontet ez eo bet an dud dre ar bed ma'z eo bet kinklet monumantoù meur ar bed a-liv gant ar banniel gall.

• 
  An Tour Eiffel e Pariz
• 
  Dor Brandenburg e Berlin
• 
  Dulenn (Iwerzhon)
• 
  Al London Eye e Londrez
• 
  National Gallery e Londrez
• 
  E San Francisco (SUA)
• 
  Sportva Scandinavium e Göteborg
• 
  Sportva Wembley e Londrez
• 
  Sydney Opera House e Sydney
• 
  Ti-kêr Tel Aviv
• 
  An tour Tokyo Skytree e Tokyo

D'ar Gwener 27 a viz Du 2015 e voe ar c'hounlid ofisiel a-berzh ar Stad c'hall, unan broadel ha meur e porzh an Invalides.

Ar ganaouenn Quand on a que l'amour gant Jacques Brel a oa bet choazet evel kanaouenn-goun d'ar c'houzañvidi. Gant Yael Naïm, Camélia Jordana ha Nolwenn Leroy ez eo bet kanet^[21].
Ur ganaouenn all a zo bet kanet, Perlimpinpin, savet gant Barbara^[22].

Ar prezidant François Hollande en deus graet un disklêriadur e-pad 16 munutenn^[23].

Lod tud e Bro-C'hall zo savet enep ar c'hounlidoù en enor da c'houzañvidi ar gwalldaolioù, ha pa vefe ar c'hounlid ofisiel e Pariz savet gant ar Stad c'hall pe ar vunutenn vut dre an tiriad gall.

• Lod familhoù ar c'houzañvidi zo bet heuget gant atoradur politikel ar gwalldaolioù ; lod all a sav a-enep al lid dre ma soñj dezho ez eo kablus ar Stad c'hall dre an diouer a enebiezh ouzh ar sponterien^[24],[25].
• Pascale Gruny, senedour ezel ar strollad politikel Les Républicains, a oa savet a-enep ar c'hounlid broadel dre ma soñj e oa kablus ar gouarnamant gall^[26].

• Ur pomper a-vicher eus al Landes a nac'h ar vunutennad tav dre gredennoù personel^[27]. Riskl a ra 6 miz argaserezh.
• E toull-bac'h Fresnes e oa bet huchet a-enep ar vunutennad tav gant prizonidi ; d'ar Gwener, goude klevet kaoz eus ar gwalldaolioù, lod prizonidi an toull-bac'h-se e oa savet joa enno^[28] Heñvel e oa c'hoarvezet hervez evezherien an toull-bac'h evit Gwalldaolioù Charlie Hebdo^[29],[30].
• E-kichen Toulouse dres a-raok ur c'hrogad mell-droad etre skipailhoù U19 Saint-Sulpice ha Bresse. Lod c'hoarierien eus skipailh Bresse ha savas a-enep ar vunutennad tav betek c'hoarzhin e-pad. E-pad ar match ez eus bet savet chikan war an dachenn. Ar skipailh a zo bet distrollet gant prezidant heuget ar c'hlub bihan^[31],[32].

• E Aue: D'an 21 a viz Du 2015 dres a-raok ar c'hrogad mell-droad etre skipailh Erzgebirge Aue hag hini an Dynamo Dresde ez eus bet huchadennoù e-pad ar vunutennad tav «Merkel muss weg!» (Brezhoneg: Merkel er-maez!), huchadennoù a-enep Angela Merkel huchet gant kantadoù a suporterien skipailh Dresden. War e seblant e vefe un ober gant izili ar strollad enep Islam Pegida^[33].

Meuleudigezh a oa bet graet d'ar gwalldaolioù gant izili ar Stad Islamek, o tiskleriañ e oa un doare veñjañs evit ar bombezennoù stlapet gant ar Frañs war douaroù ar c'halifat (Siria, Irak)^[34].

Lod tud all er Frañs o deus bet savet meuleudigezh d'ar gwalldaolioù, diaes eo gouzout hag a-du int gant ar Stad islamek pe ma z'int tud sot:

• 14 a viz Du 2015: « Traoù plijus a zo o tremen e Pariz; 120, n'eo ket trawalc'h. » komzoù ur prizoniad e toull-bac'h Bapaume^[35].
• 8 a viz Kerzu 2015: Un den a orin eus Tolosa o tiskler war Twitter ez eo "hollgaer" gwalldaolioù Pariz, kondaonet eo da 2 vloaz toull-bac'h^[36].
• 11 a viz Genver 2016: Ul lisead eus Caen en devoa skrivet 70 pajenn Twitter meulgan d'ar Stad Islamek hag evit gwalldaolioù Pariz "Fuzuilhadenn e Pariz, c'hoarzhadenn a-strak" kondaonet eo da 2 vloaz toull-bac'h^[37].

Pa grogas an heuliad gwalldaolioù e Pariz e oa chomet amsklaer evit ar media ha nerzhioù surentez ar Stad c'hall hag ur fuzuilhadenn hailhoned e oa, pe gwalldaolioù sevenet gant sponterien.
Ar media a grogas da gomz eus ur fuzuilhadenn da 21:51^[38] , ur bajenn Wikipedia gall a zo krouet da 22:00. Peder gwech e voe kemmet etre 22:00 ha 22:04. A-feur ma oa anatoc'h-anatañ e oa un heuliad gwalldaolioù e oa bet bouetet ar bajenn, ar pezh a lakaas Wikipedia da skrivañ istor ar gwalladaolioù e Pariz e-pad ma oant o vezañ sevenet^[39].

An trafikerien dramm harozed

Ur vojenn a zo savet adal lec'hiennoù spagnolek : tri zrafiker dramm o dije muntret sponterien hag a oa o vont da gemer perzh e tagadenn 13 a viz Du 2015. Adkemeret war Facebook hag al lec'hienn vroadelour c'hall Resistance Republicaine, an istor a zo ur vojenn krouet penn-da-benn^[40].

Zouheir, an evezhier haroz ar sportva Stade de France

Zouheir, un evezhier er Stade de France a orin arab ha muzulmat; en dije harzet ar sponterien a oa o klask dont tre er savadur. Ur vojenn ez eo an istor-se, krouet war Twitter gant ur vaouez amerikan he deus treuzkomprenet ur pennad en ur gazetenn.

Ar viruz « On est tous Paris »

Ur chadenn posteloù zo o vont gant e hent, o tisklêriañ e vije ur viruz o tont gant ur postel anvet « On est tous Paris » hag ez eo arabat e zigeriñ rak ur viruz a vije e-barzh^[41].

Barrad joa e Gaza

E Gaza, pa erruas ar c'heloù eus gwalldaolioù Pariz, e vije bet ur barrad joa ; poltredoù a ziskouezas tud Gaza laouen-sot. Ur vojenn all eo : kalz koshoc'h eo ar poltedoù, pa ziskouzont levenez tud Gaza a-c'houde un arsav-brezel etre an Hamas hag Israel.

Tan e Calais er "Janglenn"

E kamp ar "Janglenn" e Calais e vije bet plantet tan evit veñjiñ gouzañvidi tagadennoù Pariz. Ur vojenn eo, un tan-gwall e oa e gwirionez.

Un Humble Bundle a oa bet savet a-benn sikour gouzañverien Gwalldaolioù an 13 a viz Du 2015 e Pariz. Anv ar Bundle a oa Humble Bundle GiveForFrance , an embregerezh e-liamm a oa Focus Home interactive^[42],[43].